Czy warto ufać swojej intuicji? Błędy poznawcze i podejmowanie decyzji

Podejmowanie decyzji w codziennym życiu

Podejmowanie decyzji jest przypisane do naszego codziennego życia. Od drobnych wyborów, takich jak wybór posiłku, po kluczowe decyzje dotyczące kariery czy relacji osobistych – każda decyzja ma wpływ na nasze życie. W procesie decyzyjnym często polegamy na różnych strategiach, z których jedną z najbardziej fascynujących i zagadkowych jest intuicja. Czym właściwie jest intuicja i jaką rolę odgrywa w podejmowaniu decyzji? Czy to tylko przeczucie, które pomaga nam w momentach niepewności, czy może głęboko zakorzeniona mądrość wynikająca z lat doświadczeń? W tym artykule przyjrzymy się zjawisku intuicji, analizując jej znaczenie w procesie podejmowania decyzji oraz zastanowimy się, kiedy warto na niej polegać, a kiedy lepiej zdać się na chłodną analizę i logiczne myślenie. Rozważymy również, jak nasza podświadomość może wpływać na nasze wybory i jakie są potencjalne pułapki kierowania się intuicją.

Czym jest intuicja – jak ją rozumieć?

Intuicja to umiejętność natychmiastowego zrozumienia lub poznania czegoś bez potrzeby świadomego rozumowania. Jest to rodzaj wewnętrznego przeczucia lub odczucia, które pojawia się w umyśle bez potrzeby logicznego analizowania informacji. Intuicja opiera się na doświadczeniach, wiedzy i skojarzeniach, które są przechowywane w podświadomości. Często określana jest jako „szósty zmysł” lub „wewnętrzny głos”, który prowadzi nas w podejmowaniu decyzji i rozwiązywaniu problemów, nawet gdy nie potrafimy dokładnie wyjaśnić, skąd pochodzi nasze przekonanie. Intuicja może być szczególnie przydatna w sytuacjach, gdzie brakuje pełnych danych lub czasu na dokładną analizę, jednak jej źródła i mechanizmy działania wciąż są przedmiotem badań naukowych.

Ufać swojej intuicji czy raczej nie ufać i sprawdzać jej podszepty?

Często słyszymy, aby ufać swojej intuicji, a gdy chcemy podjąć decyzję to warto kierować się pierwszą myślą. Ufanie swojej intuicji przenika nasze procesy podejmowania decyzji, wpływając na to, jak wybieramy partnerów romantycznych, przyjaciół, współpracowników czy nawet kandydatów politycznych. Mimo że podążanie za impulsem intuicji może wydawać się naturalne to często prowadzi nas do niepożądanych rezultatów. W kontekście związków romantycznych wierzymy, że „ta jedyna osoba” jest pisana dla nas. Wybieramy przyjaciół na podstawie intuicji, zbliżając się do osób, z którymi od razu prowadzimy łatwe i komfortowe rozmowy. W biznesie często decydujemy kogo zatrudniać, oceniając nasze instynktowne reakcje i ufając tym, którzy wydają się godni zaufania.
Niestety, zbytnie poleganie na przeczuciach i intuicji często prowadzi do negatywnych skutków w naszych relacjach. Badania nad intuicją i jej wpływem na podejmowanie decyzji często koncentrują się na porównaniu wyników intuicyjnych decyzji z decyzjami podjętymi na podstawie świadomej analizy. W wielu badaniach dotyczących podejmowania decyzji inwestycyjnych zauważono, że inwestorzy, którzy kierują się intuicją, mogą osiągać niższe zyski w porównaniu z tymi, którzy opierają się na analizie danych. Na przykład, badania przeprowadzone przez Barber i Odean (2001) wykazały, że inwestorzy indywidualni, którzy często dokonują transakcji w oparciu o przeczucia, osiągają gorsze wyniki inwestycyjne niż ci, którzy opierają swoją analizę na danych fundamentalnych technicznych. Z kolei badania prowadzone w kontekście zarządzania przedsiębiorstwami pokazują, że kierowanie się intuicją znacznie częściej prowadzi do błędnych decyzji strategicznych niż szczegółowe przygotowanie się do decyzji i chłodna analiza danych. Badanie przeprowadzone przez Lovallo i Kahnemana (2003) wykazało, że menedżerowie, którzy opierają się na intuicji przy podejmowaniu decyzji o inwestycjach, często przeceniają potencjalne korzyści i nie oszacowują ryzyka, co prowadzi do podejmowania zbyt ryzykownych decyzji.

W wymiarze sprawiedliwości analiza materiału dowodowego i sprawiedliwe podejmowanie decyzji powinno być fundamentem zasądzania określonych wyroków. Badania pokazują, że sędziowie i ławnicy mogą być podatni na błędne intuicje, które wpływają na ich wyroki. Badania przeprowadzone przez Guthrie, Rachlinski i Wistrich (2007) wskazują, że nawet doświadczeni sędziowie mogą być podatni na błędy poznawcze wynikające z intuicyjnych ocen sytuacji.
W sferze zawodowej, poleganie na intuicji może prowadzić do dyskryminacyjnych praktyk i osłabiać relacje zawodowe. Na przykład, badania wskazują, że rekruterzy, którzy mają silne negatywne skojarzenia z mężczyznami pochodzenia arabskiego lub muzułmańskiego, rzadziej zapraszają ich na rozmowy kwalifikacyjne. Inne badania wykazały, że pracodawcy, którzy są nadmiernie ostrożni, mają tendencję do unikania zatrudniania osób homoseksualnych. Takie uprzedzenia, wynikające z intuicyjnych osądów, stwarzają przeszkody w tworzeniu sprawiedliwego i równego środowiska pracy.
Wybory polityczne również są narażone na zagrożenia związane z myśleniem intuicyjnym. Wybieranie kandydatów na podstawie ich osobistej sympatyczności, a nie efektywności politycznej to jeden z przykładów wpływu myślenia intuicyjnego na nasze wybory. Intuicyjne podejście do wyborów politycznych może prowadzić do wspierania osób, które są miłe, ale brakuje im kompetencji niezbędnych do skutecznego rządzenia.
Te przykłady pokazują, że choć intuicja może być wartościowym narzędziem w wielu sytuacjach, istnieją sytuacje, w których poleganie na niej może prowadzić do złych wyborów. To, kiedy i w jakim stopniu powinniśmy polegać na intuicji, jest przedmiotem wielu badań naukowych i naszego ciągłego doświadczenia.

Dlaczego mimo Twoich dobrych intencji poleganie wyłącznie na intuicji może prowadzić Cię na manowce?   

Podstawą tych problemów są systematyczne błędy w ocenie, znane jako „błędy poznawcze” nazywane też zniekształceniami poznawczymi. Nauka zidentyfikowała liczne błędy poznawcze, które zniekształcają nasze postrzeganie i procesy decyzyjne, często prowadząc nas na manowce. Zrozumienie tych błędów oraz opracowanie strategii, które zmniejszą ich wpływ na nasze relacje, jest kluczowe dla podejmowania lepszych decyzji.

Błędy poznawcze to mentalne skróty, których nasze mózgi używają, aby szybko przetwarzać informacje. Choć te skróty mogą być pomocne w pewnych sytuacjach, często prowadzą do błędów w ocenie. Na przykład efekt „halo” powoduje, że przeceniamy pozytywne cechy danej osoby na podstawie jednej korzystnej cechy. Z kolei efekt „diabelski” sprawia, że oceniamy kogoś negatywnie na podstawie jednej niekorzystnej cechy. W procesie podejmowani decyzji możesz doświadczyć następujących zniekształceń poznawczych:

• Efekt potwierdzenia, który polega na skłonności do szukania, interpretowania i zapamiętywania informacji w sposób, który potwierdza nasze wcześniejsze przekonania. Inwestor, który jest przekonany o wartości konkretnej akcji, ignoruje negatywne raporty finansowe tej firmy i koncentruje się wyłącznie na pozytywnych informacjach.
• Heurystyka dostępności, czyli oparcie się na łatwo dostępnych w pamięci informacjach, które mogą być bardziej wyraziste lub świeże, ale niekoniecznie reprezentatywne. Osoba, która ostatnio widziała w wiadomościach relację o katastrofie lotniczej, może przecenić ryzyko latania, mimo że statystycznie loty są znacznie bezpieczniejsze niż podróżowanie samochodem.
• Efekt kotwiczenia, polega na nadmiernym opieraniu się na pierwszej informacji (kotwicy) podczas podejmowania decyzji. Przy negocjowaniu ceny samochodu, pierwsza zaproponowana cena (kotwica) może znacząco wpłynąć na ostateczną kwotę, nawet jeśli jest daleko od rzeczywistej wartości.
• Efekt pewności wstecznej, to skłonność do postrzegania przeszłych wydarzeń jako bardziej przewidywalnych niż były w rzeczywistości. Po wydarzeniu, takim jak kryzys finansowy, ludzie mogą twierdzić, że było oczywiste, iż do niego dojdzie, mimo że przed kryzysem mało kto przewidywał jego nadejście.
• Heurystyka reprezentatywności, czyli ocenianie prawdopodobieństwa zdarzenia na podstawie tego, jak bardzo jest ono podobne do prototypu lub stereotypu. Osoba może sądzić, że ktoś jest inżynierem na podstawie jego dokładności i skrupulatności, ignorując fakt, że w rzeczywistości bardziej prawdopodobne jest, że dana osoba wykonuje inny zawód.
• Błąd potwierdzenia, to tendencja do przeceniania informacji, które potwierdzają nasze wcześniejsze przekonania, oraz deprecjonowania tych, które im przeczą. Osoba, która wierzy w skuteczność określonej diety, może zauważać tylko pozytywne wyniki u osób stosujących tę dietę, ignorując przypadki braku efektów.
• Błąd fundamentalny atrybucji, skłonność do przypisywania zachowania innych ludzi ich cechom charakteru, a nie wpływom sytuacyjnym. Kiedy ktoś nie dotrzyma terminu, możemy przypisać to jego lenistwu, ignorując możliwość, że mógł napotkać na niespodziewane przeszkody.

Powyższe przykłady błędów poznawczych, ukazują, jak łatwo możemy zostać zwiedzeni przez nasze pierwsze wrażenia, wcześniejsze doświadczenia, wycinkowe spostrzeganie rzeczywistości. Zniekształcenia poznawcze mogą mieć poważne konsekwencje w życiu codziennym, biznesie, polityce czy medycynie. Rozpoznanie i zrozumienie tych błędów z pewnością może pomóc Tobie podejmować bardziej świadome i racjonalne decyzje.

Jak rozpoznawać i ograniczać błędy poznawcze?

Aby chronić nasze relacje przed niebezpieczeństwami związanymi z błędami poznawczymi, powinniśmy opracować strategię ich rozpoznawania i neutralizowania. Jednym z efektywnych podejść jest stosowanie „debatowania poznawczego”, czyli aktywnego kwestionowania naszych pierwszych wrażeń i poszukiwania obiektywnych informacji. Może to oznaczać, że powinniśmy poświęcić czas na lepsze poznanie danej osoby poza pierwszym wrażeniem, biorąc pod uwagę jej działania i charakter na przestrzeni czasu. Warto dać sobie czas na lepsze poznanie drugiej osoby, zanim wyrobimy sobie pełną opinię. Pomocne będzie obserwowanie, jak dana osoba zachowuje się różnych sytuacjach, czy jest konsekwentna w swoich działaniach i jak traktuje innych ludzi. W ten sposób możemy zyskać pełniejszy obraz jej charakteru i lepiej ocenić, czy jest odpowiednią osobą do nawiązania bliższej relacji.

Inną strategią jest różnicowanie źródeł informacji i perspektyw. Eksponowanie się na różne punkty widzenia i doświadczenia może pomóc w zmniejszeniu wpływu naszych błędów poznawczych i podejmowaniu bardziej wyważonych decyzji. Jest to szczególnie ważne w środowiskach zawodowych, gdzie różnorodne zespoły mają większe szanse na podejmowanie innowacyjnych i efektywnych decyzji.

W polityce, świadomość własnych uprzedzeń i poszukiwanie różnorodnych źródeł informacji może pomóc wyborcom dokonywać bardziej świadomych wyborów. Zamiast kierować się osobistymi sympatiami, warto analizować programy polityczne kandydatów, ich doświadczenie i konkretne plany działania.

Dodatkowo warto rozważyć następuję strategie:

• Świadomość błędów poznawczych. Zwróć uwagę, że Twoje myślenie może być zniekształcone, dlatego bądź ostrożny a nawet krytyczny w podejściu do własnych przekonań i decyzji.
• Poszukiwanie różnorodnych perspektyw, konsultuj się z innymi ludźmi, szczególnie z tymi, którzy mogą mieć odmienne punkty widzenia, to pomoże Ci w uniknięciu efektu potwierdzenia.
• Krytyczne myślenie, czyli wprowadź w proces myślenia takie zasady jak analizowanie argumentów, zbieranie dowodów za i przeciw, ocenianie dowodów i unikanie emocjonalnego angażowania się w argumentację. Regularne przemyślenie swoich decyzji i analiza ich podstaw. Warto zadawać sobie pytania takie jak: „Czy opieram się na faktach czy na przypuszczeniach?” lub „Czy uwzględniłem wszystkie dostępne informacje?”
• Zbieranie i weryfikowanie danych. Przed podjęciem decyzji warto zbierać jak najwięcej obiektywnych danych i informacji, a także weryfikować ich źródła. Unikanie podejmowania decyzji na podstawie niepełnych lub jednostronnych informacji jest kluczowe.
• Unikanie pochopnych decyzji. Daj sobie czas, jeżeli jest to możliwe, to warto unikać podejmowania decyzji pod wpływem impulsu lub silnych emocji. Im więcej czasu na myślenie i refleksje tym chłodniejsza głowa do podjęcia decyzji.
• Stosowanie metod analitycznych. Korzystanie z narzędzi i metod analitycznych, takich jak analiza SWOT, diagramy przyczynowo – skutkowe, drzewka decyzyjne, może pomóc w strukturyzacji procesu decyzyjnego i zminimalizowaniu wpływu subiektywnych ocen.
• Wprowadzenie procedur i standardów. W środowiskach zawodowych warto wprowadzać procedury decyzyjne, które wymuszają ocenę różnych aspektów problemu. Standaryzowane podejście do podejmowania decyzji zmniejszy ryzyko błędów wynikających z subiektywnych ocen.
• Regularna refleksja nad decyzjami przeszłymi i analizowanie, co poszło dobrze, a co źle, pomaga w nauce na błędach i lepszym rozpoznawaniu błędów poznawczych w przyszłości.
• Bycie otwartym na zmianę zdania w obliczu nowych dowodów lub argumentów jest kluczowe. Uznanie, że każdy może się mylić, pozwala na bardziej elastyczne i adaptacyjne podejście do podejmowania decyzji.

Choć intuicja może być pomocnym narzędziem, nie powinna być jedynym kryterium przy podejmowaniu decyzji. Rozważenie racjonalnych analiz i obiektywnych kryteriów może prowadzić do bardziej trafnych i trwałych wyborów w różnych dziedzinach życia. Kluczowe jest rozpoznawanie błędów poznawczych, którym ulegamy i zabezpieczenie się na wypadek błędnych decyzji. Warto kwestionować własne przekonania i starać się je weryfikować. Jeśli chciałbyś poznać więcej informacji na ten temat, odwiedzaj Strefę Wiedzy na stronie www.szkoleniacps.pl lub skorzystaj z oferowanych przez nas szkoleń. Zachęcam Cię do zgłębiania wiedzy, aby być coraz bardziej świadomą osobą i lepiej radzić sobie w codziennych sytuacjach, które na pierwszy rzut oka mogą wydawać się błahe, a w rzeczywistości możemy odkryć w nich szereg mechanizmów psychologicznych, których znajomość może przenieść Twoje życie na wyższy poziom. Do zobaczenia!