Inteligencja emocjonalna – EQ, to zestaw kompetencji osobistych człowieka w zakresie umiejętności rozpoznawania stanów emocjonalnych własnych oraz innych osób, zdolności regulowania własnych emocji i umiejętności radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi innych osób. Kompetencje wynikające z inteligencji emocjonalnej, to zdolności komplementarne w porównaniu do inteligencji ogólnej, której wskaźnikami są zdolności intelektualne, analityczne i abstrakcyjne, mierzone ilorazem inteligencji – IQ.

Trzy główne modele inteligencji emocjonalnej:

Według Daniela Golemana inteligencja emocjonalna obejmuje kilka głównych zdolności emocjonalnych i poznawczych:

  • rozumienia siebie i własnych emocji, rozumienie treści, znaku i intensywności stanów emocjonalnych w tym m.in. uczuć i nastrojów.
  • kierowania i kontrolowania ich, regulowania czasu występowania, siły stanów emocjonalnych i rozpoznawania procesów poznawczych towarzyszących emocjom.
  • zdolność samomotywacji, rozpoznawanie własnych schematów i typów motywacji.
  • empatię oraz umiejętności o charakterze społecznym.

Jack Mayer i Peter Salovey opisują cztery obszary tworzące inteligencję emocjonalną:

  • spostrzeganie emocji,
  • wspomaganie myślenia za pomocą emocji,
  • rozumienie emocji oraz kierowanie emocjami.

Reuvena Bar opisuję inteligencję emocjonalną wyróżniając 5 elementów:

  • inteligencja intrapersonalna,
  • radzenie sobie ze stresem,
  • zdolność adaptacji oraz ogólny nastrój.

Inteligencja emocjonalna jako pojęcie została przedstawiona po raz pierwszy w 1990 roku przez dwóch psychologów Petera Salavey’a i Johna Mayerw’a, wtedy świat obiegła wiadomość, że mamy dwa mózgi. Pierwszy, ten dobrze znany, myśli i jest odpowiedzialny za nasze racjonalne działania, drugi czuje i kieruje emocjami i oba są tak samo ważne. To odkrycie było przypomnieniem faktów znanych z fizjologii układu nerwowego. Inteligencja emocjonalna to umiejętność koordynacji funkcji kory mózgowej, najmłodszej ewolucyjnie części mózgu, od której też zależy poziom IQ, z najbardziej prymitywnym mózgiem emocjonalnym, który wykształcił się w procesie ewolucji znacznie wcześniej niż mózg myślący. To właśnie mózg emocjonalny pozwolił naszym przodkom przetrwać w ekstremalnych warunkach.

Inteligencja emocjonalna – rozwój pojęcia

Inteligencja emocjonalna jest w psychologii pojęciem ze stosunkowo niewielkimi tradycjami. Budzi zarazem olbrzymie zainteresowanie, a także duże wątpliwości. Rosnące zainteresowanie tym tematem powoduje powstawanie ciągle nowych koncepcji, w literaturze możemy spotkać wiele różnie definiowanych pojęć związanych z inteligencją emocjonalną. Koncepcja inteligencji emocjonalnej łączy w sobie dla wielu osób zdawać by się mogło dość kontrowersyjny sposób dwa pojęcia: emocjonalność i inteligencję. Oba pojęcia posiadają wiele definicji i znaczeń. Według koncepcji sam termin „inteligencja” określa osiowy czynnik „g” w postaci energetycznego potencjału mentalnego. Natomiast pojęcie inteligencji emocjonalnej mieściłoby się w kategorii uzdolnień, w których ów czynnik „g” ma swój udział, ale nie jest czynnikiem wystarczającym do ich zaistnienia lub w kategorii kompetencji. Sami twórcy koncepcji inteligencji emocjonalnej podkreślają ogromny wpływ wiedzy i doświadczenia na rozwój inteligencji emocjonalnej, który rozwija się wraz z wiekiem. Salovey i Mayer zdecydowanie odcinają się od tzw. mieszanych teorii inteligencji emocjonalnej. Stworzona przez nich koncepcja opiera się wyłącznie na zdolnościach intelektualnych, z tym, że materiałem są tu emocje, ich rozpoznawanie, przewidywanie, kontrolowanie, regulowanie czy wykorzystywanie do wspomagania innych procesów psychicznych. Ważna jest tu z jednej strony zdolność rozumowej analizy wrażeń emocjonalnych oraz informacji o znaczeniu afektywnym a z drugiej umiejętność emocjonalnie adekwatnego reagowania na wnioski płynące z intelektualnej oceny sytuacji.

Podsumowując, można powiedzieć, że liczni autorzy zajmujący się Inteligencją emocjonalną definiują ją jako:

  • umiejętność właściwej percepcji stanów emocjonalnych,
  • oceny i wyrażania stanów emocjonalnych,
  • umiejętność dostępu do uczuć, nastrojów, stanów emocjonalnych i ich generowania w momencie, gdy mogą wspomóc myślenie i motywację,
  • umiejętność rozumienia emocji i wiedzy emocjonalnej,
  • zdolność do regulowania stanów emocjonalnych w celu rozwoju emocjonalnego i intelektualnego.

Wspólne składowe modelu inteligencji emocjonalnej

  • Percepcja i ekspresja emocji
  • Emocjonalne wspomaganie myślenia
  • Rozumienie i analiza emocji
  • Refleksyjna regulacja emocji

Jakie korzyści niesie inteligencja emocjonalna?

Wyższy poziom inteligencji emocjonalnej oznacza przede wszystkim lepsze relacje społeczne, mniej problemów z zachowaniem, większe zadowolenie oraz satysfakcję z życia. Osoby posiadające umiejętność komunikowania swoich emocji odznaczają się większą empatią i są mniej skłonne do zaburzeń depresyjnych. Osiąganie kolejnych poziomów inteligencji emocjonalnej wymaga rozwoju określonych zdolności poznawczych. Świadomość własnych i cudzych emocji oraz rozpoznawanie ich znaczenia stanowi podstawę oceny relacji ze światem, a także wymaga pewnego rodzaju inteligencji. Inteligencja emocjonalna ma ogromny wpływ na poczucie szczęścia i zadowolenia z życia. Zauważono, że osoby, które potrafią korzystać z inteligencji emocjonalnej, żyją w większej harmonii z otoczeniem, czują się akceptowane i same siebie akceptują. Potwierdzono bezpośredni związek pomiędzy inteligencją emocjonalną a poczuciem spełnienia i zadowolenia, co świadczy o tym, że rozumienie emocji i używanie ich do osiągnięcia własnej korzyści jest bardzo ważne. Ostatnie badania pokazują ścisłą zależność pomiędzy inteligencją emocjonalną a radzeniem sobie ze zwalczaniem chorób.

Rozpowszechnienie pojęcia inteligencji emocjonalnej spowodowało olbrzymie zainteresowanie tym tematem w obszarach biznesowych. Pod szyldem inteligencji emocjonalnej ukazuje się wiele propozycji, których przedmiotem jest rozwój osobowości czy kształtowanie się charakteru. Stąd wnioskujemy, że inteligencja emocjonalna staje się kompetencją przyszłości, osoby nią obdarzone są ogromnym bogactwem na rynku pracy. Ludzie z wysokim poziomem inteligencji emocjonalnej cechują się pracowitością, starannością, samodzielnością, asertywnością, towarzyskością (Simons, Simons 2001).

Z pewnością można przypisać osobom z wysokim EQ takie cechy jak:

  • wytrwałość, konsekwencja,
  • optymizm, pozytywne nastawienie do zadań,
  • entuzjazm, pasja i wykonywanie pracy zgodnie z misją,
  • motywacja i wysoki poziom zaangażowania,
  • grzeczność, ugodowość,
  • okazywanie szacunku innym,
  • umiejętność dostosowywania się do zmian,
  • komunikatywność,

Sposobów by polepszyć swoje wyniki w pracy za pomocą inteligencji emocjonalnej jest przynajmniej kilka, ale z całą pewnością to właśnie ona jest tutaj czynnikiem warunkującym. Zapewne największą zaletą inteligencji emocjonalnej jest jej elastyczność, czyli możliwość nieustannego doskonalenia. Często w trakcie szkoleń z komunikacji interpersonalnej, budowania zespołów czy Turkusowej Organizacji można otrzymać solidną dawkę wiedzy i uzyskać sposoby na rozwinięcie inteligencji emocjonalnej – EQ. Bez względu na to jakim, jakim poziomem inteligencji emocjonalnej człowiek dysponuje w danej chwili, zawsze może pracować nad jego podniesieniem. Dowiodły tego badania specjalistów z Uniwersytetu Queensland w Australii, na podstawie których stwierdzono, że 90 % ludzi o wysokich kwalifikacjach zawodowych, posiada także wysoki poziom inteligencji emocjonalnej. Wniosek jest jeden ludzie, którzy podnoszą swój poziom inteligencji emocjonalnej, osiągają adekwatnie dużo lepsze wyniki w pracy.

Jak rozwijać inteligencję emocjonalną?

Najlepiej byłoby zacząć od zmierzenia poziomu własnej inteligencji emocjonalnej, możemy to szybko sprawdzić za pomocą dostępnych testów. Dzięki temu uzyskamy wiedzę na temat swoich umiejętności rozumienia emocji i zachowań w różnych sytuacjach. Być może niektóre informacje nas zaskoczą, inne mogą być przykrą niespodzianką, ale jeśli wyciągniemy wnioski, przyniesie nam to wiele korzyści. Dzięki obowiązująca wszędzie im więcej wysiłku włożymy w doskonalenie tej umiejętności, tym lepsze osiągniemy wyniki. Pierwsze rezultaty można zaobserwować dopiero po kilku miesiącach od rozpoczęcia treningu inteligencji emocjonalnej. Na początek warto wprowadzić nowy codzienny zwyczaj, może to być krótka przerwa, podczas której należy spojrzeć na swoje otoczenie z innej perspektywy. Niektóre zachowania będzie nam łatwiej wprowadzić niż inne, a bliscy i współpracownicy szybko zauważą różnicę w naszym zachowaniu. Z całą pewnością najlepsze efekty przynosi praca nad jedną umiejętnością w danej chwili, ponieważ wiąże się ona ze zmianą niektórych zachowań. Na przykład, jeśli postanowimy skupić się na samokontroli, nie możemy spędzać czasu na powtarzaniu w kółko „Muszę się kontrolować, muszę się kontrolować itd.”. Powinniśmy zacząć od opracowania odpowiedniego planu działania. Możemy na przykład postanowić, że od tej pory będziemy rozpatrywać różne warianty danej sytuacji, zanim podejmiemy decyzję albo nie będziemy ignorować naszych współpracowników, gdy jesteśmy w złym humorze. Każda wprowadzona przez nas zmiana będzie wiązała się z dużym wyzwaniem dla nas, jest to dość bolesny proces, dopiero gdy uda nam się opanować jedną umiejętność przechodzimy do doskonalenia kolejnej. Proces zmiany zajmuje od trzech do pięciu miesięcy, w tym czasie możemy skorzystać z pomocy innych, nawet jeśli osoba której się zwierzymy nam nie pomoże to, zwiększy to nasze szanse na powodzenie, ponieważ wyjawiając komuś swoje zamiary, automatycznie przyjmujemy za nie odpowiedzialność i czujemy się bardziej zmotywowani do działania. Najprościej byłoby zacząć od pewnej strategii naszych działań, najlepiej zachować rozwagę, opracować listę tego, co jest dla nas znaczące. W danej chwili chcemy by była dla nas inspirująca, kontemplacyjna i kreatywna. Praca z emocjami (W jaki sposób rozumiemy stany emocjonalne) jest pracochłonna wymaga od nas dużej systematyczności, dobrze zacząć od małego detoksu, zatrzymać się na chwilę, zachować bezruch, zacząć od wyciszenia za pomocą medytacji, zacząć uprawiać sport, spacerować, pływać, ograniczyć kofeinę. Powinniśmy szukać inspiracji, pomocy osób z zewnątrz, dobrej literatury godny polecenia Alchemik Paulo Coelho, lektura doskonale ilustruje związek między naszymi darami, duchowością i pracą, a także pokazuje, jak się łączą, by dać nam poczucie sensu w życiu.

Rozwijanie inteligencji emocjonalnej z pewnością wymaga dłuższego czasu i zaangażowania, ale z pewnością przynosi pozytywne rezultaty. Oto kilka dodatkowych technik, które mogą Ci pomóc w rozwijaniu inteligencji emocjonalnej.

  • Staraj się je rozumieć, nazywaj je i obserwuj w jakich sytuacjach pojawiają się. Kiedy nasilają się, a kiedy wyciszają się. Zastanów się jakie myśli towarzyszą Twoim emocjom.
  • Wyrażaj swoje uczucia w przemyślany sposób. Naucz się nazywać swoje emocje i nie obarczaj odpowiedzialnością innych za swoje emocje.
  • Naucz się radzić sobie z konfliktami wewnętrznymi i rozwijaj umiejętności radzenia z konfliktami międzyludzkimi, naucz się mediować i negocjować.
  • Angażuj się w we wsparcie i pomaganie innym ludziom, którzy są w trudnej sytuacji emocjonalnej.
  • Rozwijaj empatię, próbując wczuć się w emocje innych. Przyjmuj ich perspektywę i uruchamiaj działania pomocowe.
  • Rozwiń umiejętności skutecznej komunikacji interpersonalnej, w tym komunikacji niewerbalnej i spróbuj odczytywać mowę ciała innych. Zwróć uwagę na mimikę, wyraz twarzy, ton głosu i drobne zmiany w postawie ciała.
  • Bądź ciekawy emocji innych, postaraj się obserwować ludzi i sposoby reprezentowania emocji. Spróbuj odgadnąć co czują, jeśli nie umiesz ich odgadnąć emocji u innych. Zapytaj, co czują w danej chwili, jak się czują, co ich cieszy, co martwi, co rozwesela, itp.

Inteligencja emocjonalna jako kompetencja przyszłości menagerów.

Bardzo dużo mówi się o inteligencji emocjonalnej jako kompetencji przyszłości. Coraz częściej podczas rekrutacji pracowników, komponent QE jest badany u potencjalnych kandydatów. Osoby o wysoko rozwiniętej inteligencji emocjonalnej są bardzo cenne dla dzisiejszych pracodawców. Dobry menager powinien mieć cechy świadczące o posiadaniu inteligencji emocjonalnej, a przy tym stawiający określone granice, równe wszystkim pracownikom. Taka osoba ma ogromny wpływ na zespół z którym pracuje, potrafi wypracować pewnego rodzaju zespołową inteligencję emocjonalną. Zespołowa inteligencja emocjonalna jest to taki styl, w jaki dana grupa podejmuje decyzję, odnosi się do siebie nawzajem i funkcjonuje w odniesieniu do innych grup w ramach tej samej organizacji. Członkowie inteligentnych emocjonalnie zespołów konstruktywnie odpowiadają na problematyczne sytuacje, pozytywnie na siebie oddziaływując. Krótko mówiąc, osiągają lepsze wyniki w pracy i czerpią większą satysfakcję ze wspólnej pracy. Zespołowa inteligencja emocjonalna koncentruje się na umiejętnościach związanych z zarządzaniem, czyli na: kontrolowaniu emocji członków zespołu, zarządzaniu relacjami pomiędzy członkami oraz zarządzaniu relacjami grupy z innymi jednostkami i grupami. Dobry lider posiada pewne flow w rozpoznawaniu i rozumieniu emocji wewnątrz grupy, wyróżnia go samoświadomość, cechuje go właściwe zarządzanie emocjami w zespole, zarządzanie relacjami i zarządzanie relacjami zewnętrznymi. Żeby się wszystko dobrze rozwijało, wszystko musi trafić na odpowiedni grunt, potrzebna jest pewna aktywność ze strony liderów, musi rozpalić się płomień, pojawić się chęć rozwoju, potrzeba pracy z pasją, realizacja celów stanie się tożsame z flow.

Inteligencja emocjonalna w ochronie zdrowia

Inteligencja emocjonalna znajduje swoje zastosowanie także w zawodach związanych z Ochroną Zdrowia, rozwijanie inteligencji emocjonalnej znacznie ułatwia komunikowanie się z pacjentem. Efektywna komunikacja prowadzi do zbudowania relacji z pacjentem, która z kolei prowadzi do zbudowania zaufania. Pracując nad rozwojem tych kompetencji w kontekście pracy z pacjentem powinno się wziąć pod uwagę poniższe aspekty:

  • każdy pacjent wymaga spersonalizowanego podejścia, zatem forma rozmowy powinna być indywidualna i dopasowana do stanu i emocji pacjenta;
  • rozmawiając należy skupić się na przekazaniu treści, aby była zrozumiała i budująca adaptacyjne stany emocjonalne;
  • podczas wywiadu z pacjentem należy skupić się na tym co i jak mówi pacjent;
  • aktywne słuchanie, odzwierciedlenia, parafraza, wzmocnienie i wspieranie to niezwykle przydatne techniki w komunikacji opartej na wysokim poziomie inteligencji emocjonalnej;
  • różnorodność warto traktować jako wyzwanie i umiejętnie dopasować do niej przekaz;
  • efektywna i pełna szacunku komunikacja buduje relację z pacjentem.

Każdy pracownik ochrony zdrowia pracujący z pacjentami powinien mieć rozwiniętą inteligencję emocjonalną. Dzięki niej będzie w stanie lepiej zrozumieć pacjenta i jego potrzeby oraz będzie w stanie podejść do niego z empatią i zrozumieniem. Inteligencja emocjonalna pozwala na lepsze radzenie sobie ze stresem i emocjami, co jest szczególnie ważne w pracy każdego medyka.

Justyna Sobolewska – współautor

Wykonuje zawód medyczny. Łączy psychologię i rozwój osobisty z medycyną. Pasjonatka psychologii pozytywnej, NLP i mindfulness. Aktualnie zdobywa kolejne uprawnienia jako terapeuta zajęciowy.