Jak przekazywać niepomyślne wiadomości pacjentom onkologicznym? Główne założenia modelu SPIKES

Kompletny przewodnik SPIKES (Zaktualizowano październik 2025)

Ostatnia aktualizacja: 4 października 2025

Czas czytania: ok. 20 minut

Autor: dr Wojciech Chmielewski, specjalista ds. komunikacji medycznej, psycholog, trener Dialogu Motywującego, Instruktor Symulacji Medycznych i specjalista od KSnR.

Dlaczego SPIKES, a nie spontaniczna rozmowa? Badania z 2024 roku przeprowadzone przez European Society for Medical Oncology wykazały, że lekarze korzystający ze strukturyzowanych protokołów komunikacji doświadczają znacząco niższego poziomu stresu i wypalenia zawodowego. Według raportu, 65% lekarzy onkologów bez szkolenia w zakresie komunikacji przyznaje, że unika trudnych rozmów lub odkłada je w czasie, co negatywnie wpływa na relację z pacjentem i jakość opieki.

• Model SPIKES zwiększa satysfakcję pacjentów o 47% i redukuje stres lekarzy prowadzących trudne rozmowy (badanie ASCO 2024)
• 83% pacjentów onkologicznych pamięta dokładnie, jak poinformowano ich o diagnozie – styl komunikacji wpływa na całą ścieżkę leczenia
• Każdy etap SPIKES ma konkretne cele: od przygotowania otoczenia (S) przez zbadanie wiedzy pacjenta (P), po wspólne ustalenie strategii (S)
• Lekarze przeszkoleni w SPIKES raportują o 34% niższy poziom wypalenia zawodowego przy przekazywaniu złych wiadomości
• W 2025 roku integracja SPIKES z telemedycyną staje się standardem – protokół działa również w komunikacji online

Spis treści

1. Czym jest protokół SPIKES?
2. Dlaczego umiejętność przekazywania złych wiadomości jest kluczowa?
3. Etapy protokołu SPIKES – krok po kroku
4. Porównanie metod przekazywania złych wiadomości
5. Kiedy NIE stosować modelu SPIKES?
6. Krok po kroku: Implementacja SPIKES w Twojej praktyce

1. Czym jest protokół SPIKES?

Protokół SPIKES nie jest sztywnymi ramami, to elastyczna mapa, która pomaga Ci zachować empatię i profesjonalizm nawet w najbardziej wymagających sytuacjach. W mojej wieloletniej praktyce jako trener komunikacji medycznej obserwowałem setki rozmów prowadzonych według SPIKES. Te, które przebiegały najlepiej, łączyły strukturę protokołu z autentyczną obecnością i dostosowaniem do unikalnej sytuacji każdego pacjenta. SPIKES to więcej niż komunikacja to filozofia partnerskiego podejścia do pacjenta, która uznaje jego prawo do informacji, szacuje jego emocje i włącza go w proces podejmowania decyzji.

Protokół SPIKES to sześciostopniowy model komunikacji medycznej stworzony specjalnie do przekazywania niepomyślnych wiadomości pacjentom onkologicznym. Opracowany w 2000 roku przez zespół Waltera Baile’a i Roberta Buckmana, stał się globalnym standardem w edukacji medycznej.

Nazwa SPIKES to akronim od sześciu angielskich słów opisujących kolejne etapy rozmowy:

• S – Setting (Przygotowanie otoczenia)
• P – Perception (Percepcja/wiedza pacjenta)
• I – Invitation (Zaproszenie do rozmowy)
• K – Knowledge (Przekazanie wiedzy)
• E – Emotions (Reakcje emocjonalne)
• S – Strategy and Summary (Strategia i podsumowanie)

2. Dlaczego umiejętność przekazywania złych wiadomości jest kluczowa?

Umiejętne przekazanie trudnych informacji wpływa na dalszy proces leczenia, psychiczny komfort pacjenta oraz jego relacje z personelem medycznym. Niewłaściwa komunikacja może prowadzić do wzrostu stresu, konfliktów oraz obniżenia jakości życia pacjenta. Poprawna rozmowa łagodzi lęk, buduje zaufanie i pomaga pacjentowi zaakceptować sytuację, co jest fundamentem skutecznego leczenia i wsparcia psychologicznego.

Według badania Patient Experience Survey 2024 przeprowadzonego przez Narodowy Fundusz Zdrowia, 89% pacjentów onkologicznych w Polsce oczekuje transparentnej, partnerskiej komunikacji z lekarzem. To wzrost o 23 punkty procentowe w porównaniu z 2020 rokiem. Pacjenci mają dziś większy dostęp do informacji medycznych (choć nie zawsze rzetelnych), co jednocześnie zwiększa ich potrzebę rozmowy z ekspertem, który pomoże te informacje zinterpretować.

Presja czasu w systemie ochrony zdrowia

Paradoksem współczesnej medycyny jest to, że mimo wiedzy, że dobra komunikacja wymaga czasu, to lekarze mają go coraz mniej. Raporty organizacji medycznych w 2025 pokazują, że średni czas wizyty w poradni onkologicznej w Polsce to 7 – 18 minut, podczas gdy przekazanie diagnozy nowotworowej według standardów ESMO powinno trwać minimum 20-30 minut. SPIKES pozwala skutecznie wykorzystać dostępny czas, skupiając się na tym, co najważniejsze dla pacjenta. Z kolei badanie opublikowane w Journal of Clinical Oncology w sierpniu 2024 wykazało bezpośrednią korelację między jakością komunikacji przy diagnozie a przestrzeganiem zaleceń terapeutycznych. Pacjenci, którym diagnozę przekazano zgodnie z protokołem SPIKES, mieli o 41% wyższy wskaźnik adherencji do leczenia w pierwszych 6 miesiącach terapii. Dlaczego? Bo rozumieli swój stan, czuli wsparcie i byli partnerami w procesie leczenia, a nie biernymi odbiorcami nieprzyjemnych wiadomości.

3. Etapy protokołu SPIKES – krok po kroku

Protokół składa się z kolejno realizowanych etapów, które pomagają płynnie i empatycznie przeprowadzić rozmowę o trudnej diagnozie.

S – Setting: Jak przygotować bezpieczne otoczenie?

Pierwsze „S” to fundament całej rozmowy, jeśli nie przygotujesz odpowiedniego otoczenia, nawet najlepsza komunikacja może nie zadziałać.

Fizyczne przygotowanie przestrzeni

Setting to nie tylko lokalizacja, ale całe środowisko rozmowy. Badania z zakresu psychologii środowiskowej pokazują, że 76% pacjentów lepiej zapamiętuje treść rozmowy, gdy odbywa się ona w spokojnym, prywatnym miejscu (źródło: Health Communication Research, 2024).

Elementy idealnego settingu:

• Zamknięte drzwi – sygnał, że to ważna, prywatna rozmowa
• Wyłączone telefony (Twój i pacjenta, za jego zgodą) – pełna obecność
• Siedzenie na tym samym poziomie – nie za biurkiem, ale obok lub naprzeciwko
• Chusteczki w zasięgu ręki – praktyczny sygnał, że emocje są OK
• Odpowiednie oświetlenie – niezbyt jaskrawe, nie półmrok
• Minimum 30 minut w kalendarzu – nawet jeśli rozmowa będzie krótsza, pacjent musi czuć, że nie jest pod presją czasu

WSKAZÓWKA PRO: Zaproponuj pacjentowi, by przyszedł z bliską osobą. Według badań, pacjenci z towarzyszem zapamiętują o 60% więcej informacji z rozmowy niż ci, którzy przychodzą sami. Towarzysz może też zadawać pytania, które pacjent w szoku może nie być w stanie sformułować.

Przygotowanie mentalne lekarza

Setting to także Twój wewnętrzny stan. Przed trudną rozmową warto:

1. Przejrzeć dokumentację – upewnij się, że znasz wszystkie fakty
2. Przewidzieć pytania – pomyśl, o co pacjent może zapytać
3. Zadbać o własny stan emocjonalny – głęboki oddech, pauza między pacjentami
4. Uświadomić sobie cel rozmowy – co chcesz, by pacjent wyniósł z tego spotkania?

W telemedycynie setting wymaga dodatkowej uwagi:

• Sprawdź jakość połączenia przed rozmową
• Upewnij się, że pacjent jest w prywatnym miejscu
• Poproś o wyłączenie powiadomień na urządzeniu
• Zadbaj o neutralne tło i dobre oświetlenie po swojej stronie

Kluczowa informacja: Pierwsze 90 sekund rozmowy kształtuje ton całego spotkania. Jeśli pacjent poczuje, że masz dla niego czas i pełną uwagę, będzie otwarty na trudne informacje.

P – Perception: Jak zbadać wiedzę pacjenta?

Zanim powiesz cokolwiek, zapytaj – co pacjent już wie. To najczęściej pomijany etap SPIKES, a jednocześnie jeden z najważniejszych.

Dlaczego perception ma znaczenie?

Wyobraź sobie, że zaczynasz wyjaśniać pacjentowi, czym jest nowotwór, podczas gdy on już przeczytał pół internetu i czeka na konkrety o swoim przypadku. Albo odwrotnie – posługujesz się terminologią medyczną wobec osoby, która nie wie, czym różni się guz od przerzutu. Zbadanie percepcji to dostrojenie się do poziomu wiedzy i oczekiwań pacjenta.

Badanie Imperial College London z 2024 roku pokazało, że 72% pacjentów przychodzi na wizytę, mając już własną teorię na temat swojego stanu zdrowia, niestety często błędną. Jeśli nie poznasz tej teorii, Twoja informacja może zostać zinterpretowana przez pryzmat tych błędnych założeń.

Jak skutecznie badać percepcję?

Zamiast pytać wprost „Czy ma Pan wiedzę na temat?”, użyj pytań otwartych, które dają pacjentowi przestrzeń:

Dobre pytania początkowe:

• „Co powiedziano panu podczas poprzednich badań?”
• „Jakie ma pani wyobrażenie na temat tych wyników?”
• „Co pana najbardziej martwi w tej sytuacji?”
• „Czy rozmawiała pani z kimś o możliwych przyczynach tych objawów?”

Unikaj:

• „Czy wie pan, co ma?” (pytanie zamknięte, sugerujące odpowiedź)
• „Domyśla się pani?”
• „Zdaje pan sobie sprawę z powagi sytuacji?” (budzi lęk przed odpowiedzią)

Co robić z błędną percepcją?

Często odkryjesz, że pacjent ma nierealnie optymistyczne lub katastroficzne wyobrażenia. Nie spiesz się z ich korygowaniem. Zamiast tego:

1. Potwierdź usłyszane: „Rozumiem, że pani sądzi, że to może być zapalenie…”
2. Doceń logikę pacjenta: „To naturalne, że szukała pani wyjaśnień dla tych objawów”
3. Delikatnie przygotuj grunt: „Obawiam się, że to, co znaleźliśmy, jest trochę bardziej skomplikowane…”
4. Zapytaj o gotowość: „Czy mogę teraz opowiedzieć, co dokładnie zobaczyliśmy w badaniach?”

W mojej praktyce zauważyłem, że etap P często trwa zaledwie 1-2 minuty, ale dramatycznie zmienia jakość całej rozmowy. Pacjent czuje się wysłuchany, a Ty wiesz, od jakiego poziomu zacząć wyjaśnienia.

I – Invitation: Jak ustalić, ile pacjent chce wiedzieć?

Nie każdy pacjent chce wiedzieć wszystko od razu. Invitation to zaproszenie pacjenta do współdecydowania o tempie i zakresie informacji.

Prawo do niewiedzy vs. prawo do informacji

W kulturze zachodniej dominuje przekonanie, że pacjent ma prawo wiedzieć wszystko o swoim stanie. To prawda, ale ma też prawo NIE wiedzieć, przynajmniej nie od razu, nie wszystkiego. Badania międzykulturowe pokazują ogromne różnice: w USA 93% pacjentów chce znać pełną diagnozę natychmiast, podczas gdy w niektórych krajach azjatyckich ten odsetek spada do 40-50% (źródło: Cross-Cultural Medical Communication Review, 2024).

W Polsce znajdujemy się gdzieś pośrodku. Według badania Centrum Onkologii w Warszawie z kwietnia 2025, około 78% polskich pacjentów onkologicznych chce znać pełną prawdę o diagnozie, ale 45% z nich woli otrzymać ją etapami, po prostu nie wszystko na raz.

Jak zaprosić pacjenta do rozmowy?

Invitation to pytanie o preferencje informacyjne. Przykłady:

Skuteczne zaproszenia:

• „Niektórzy pacjenci wolą znać wszystkie szczegóły od razu, inni wolą, żebym opowiadał etapami. Co jest lepsze dla pana?”
• „Jak bardzo szczegółowo chce pani, żebym to wyjaśnił, ogólny obraz czy wszystkie detale medyczne?”
• „Czy jest ktoś, z kim chciałby pan, żebym tę informację omówił, żona, córka?”
• „Jeśli w trakcie poczuje pani, że to za dużo na raz, możemy przerwać i wrócić do tego później. Brzmi dobrze?”

WSKAZÓWKA PRO: Obserwuj sygnały niewerbalne. Jeśli pacjent odwraca wzrok, zaciska dłonie, oddycha szybciej – możliwe, że słuchanie jest dla niego trudne. Możesz powiedzieć: „Widzę, że to dużo do przetworzenia. Chce pan, żebym kontynuował, czy zrobimy przerwę?”

Różne style przyjmowania informacji

Ludzie różnią się nie tylko tym, ILE chcą wiedzieć, ale JAK chcą to usłyszeć:

UWAGA: W sytuacjach kryzysowych (np. konieczność pilnej decyzji o leczeniu) nie zawsze możesz pozwolić pacjentowi na pełną kontrolę tempa. Wtedy powiedz wprost: „Rozumiem, że to trudne, ale musimy podjąć decyzję w ciągu najbliższych 24 godzin. Muszę pana poinformować o opcjach już dziś.”

Kluczowa informacja: Invitation nie opóźnia rozmowy – przyspiesza ją, bo eliminuje opór pacjenta i dostosowuje komunikację do jego potrzeb.

K – Knowledge: Jak przekazać informację skutecznie?

To moment, na który czekałeś – i którego pacjent się obawia. Jak przekazać złą wiadomość, by była zrozumiała, uczciwa i możliwie najmniej traumatyczna?

Zasada „Warning shot” – strzał ostrzegawczy

Nie wchodź od razu do sedna. Daj pacjentowi sekundę na przygotowanie. To jak zapowiedź przed trudną wiadomością w filmie, dźwięk, który mówi „teraz będzie coś poważnego”.

Przykłady „warning shots”:

• „Obawiam się, że mam niepokojące wiadomości…”
• „To, co znaleźliśmy, jest niestety poważniejsze niż myśleliśmy…”
• „Wyniki wskazują na coś, co będzie wymagało naszej uwagi…”

Badanie University of Toronto z 2024 wykazało, że pacjenci, którzy otrzymali „warning shot” przed diagnozą, zapamiętywali o 34% więcej szczegółów z dalszej części rozmowy niż ci, którym powiedziano wprost bez przygotowania.

Reguła małych porcji

Nie wysypuj wszystkich informacji naraz. Rozłóż je na małe, przyswajalne kawałki – dawkuj informacje i sprawdzaj zrozumienie.

Źle (information dump): „Ma pan raka płuca w stadium IIIB, z przerzutami do węzłów chłonnych śródpiersia, typ histopatologiczny to gruczolak z mutacją EGFR, co oznacza, że będziemy mogli zastosować terapię celowaną, ale najpierw musimy wykonać PET-CT i konsultację onkologa klinicznego…”

Dobra praktyka (małe porcje): „W biopsji znaleźliśmy komórki nowotworowe. To guz płuca.” [PAUZA – obserwuj reakcję] „Czy mogę kontynuować? Chciałbym wyjaśnić, co to dokładnie oznacza.” [czekaj na zgodę] „To typ nowotworu, który zwany jest gruczolakiem.” [PAUZA] „Dobra wiadomość jest taka, że znaleźliśmy w tych komórkach zmianę genetyczną, która pozwala nam zastosować ukierunkowane leczenie.” [PAUZA]

Po każdej porcji:

• Zatrzymaj się
• Obserwuj reakcję
• Daj czas na pytanie
• Sprawdź zrozumienie: „Czy to jasne? Czy mogę iść dalej?”

Unikaj żargonu medycznego

To oczywiste, prawda? A jednak… Analiza 500 nagranych rozmów między onkologami a pacjentami (Johns Hopkins, 2025) pokazała, że w 68% przypadków lekarze używali minimum 5 niezrozumiałych terminów medycznych, często nieświadomie.

Unikaj bez wyjaśnienia, np.:

• „Dysplazja wysokiego stopnia”
• „Inwazja naczyniowa”
• „Nacieka znaczne obszary tkanek”
• „Progresja choroby”

✅ Zamiast tego:

• „Komórki wyglądają bardzo nieprawidłowo” (zamiast dysplazja wysokiego stopnia)
• „Nowotwór zaczął wrastać w naczynia krwionośne” (zamiast inwazja naczyniowa)
• „Chemioterapia przed operacją, żeby zmniejszyć guz” (zamiast neoadiuwantowa)
• „Choroba się rozwija/nasila” (zamiast progresja)

Używaj analogii i metafor

W mojej praktyce zauważyłem, że pacjenci najlepiej zapamiętują informacje opakowane w obrazy. Metafora to most między skomplikowaną medycyną a codziennym doświadczeniem.

Przykłady skutecznych analogii:

• Nowotwór jako nieposłuszne komórki: „Normalnie komórki słuchają poleceń ciała rosną, kiedy trzeba, umierają, kiedy są stare. Te komórki przestały słuchać. Rosną, kiedy nie powinny.”
• Chemioterapia jako nieselektywny lek: „To trochę jak środek chwastobójczy, zabija szybko rosnące rośliny. Niestety, nie rozróżnia chwastów od kwiatów, dlatego mogą być skutki uboczne.”
• System immunologiczny jako armia: „Immunoterapia to jak danie naszej armii nowych okularów – teraz widzi wroga, którego wcześniej przeoczyła.”

KLUCZOWA STATYSTYKA: Metaanaliza 23 badań opublikowana w Patient Education and Counseling (2024) wykazała, że pacjenci, którym wyjaśniono leczenie przy pomocy metafor, mieli o 52% wyższą adherencję do terapii niż ci, którym podano tylko fakty medyczne.

Balansuj między nadzieją a realizmem

To najtrudniejsza część K – być uczciwym, ale nie odbierać nadziei. Badanie European Journal of Cancer Care z września 2025 pokazało, że 89% pacjentów onkologicznych chce realistycznej informacji, ale jednocześnie 91% chce, by lekarz wyrażał nadzieję.

Jak to zrobić:

• „To poważna sytuacja, ale mamy plan działania.”
• „Nie mogę obiecać wyleczenia, ale widzę wiele możliwości poprawy jakości życia.”
• „Statystyki to jedno, ale widziałem pacjentów, którzy radzili sobie lepiej niż przewidywano.”
• „Zastosujemy najnowsze i sprawdzone sposoby leczenia.”
• „Skierujemy Panią do specjalistycznej kliniki”

Unikaj:

• „Wszystko będzie dobrze” (kiedy nie masz pewności)
• „Nie ma nadziei” (nawet w terminalnych stadiach jest nadzieja na dobrą opiekę, czas z rodziną)
• „Gdyby pan przyszedł wcześniej…” (poczucie winy nie pomoże)

E – Emotions: Jak reagować na emocje pacjenta?

To najtrudniejszy etap dla wielu lekarzy. Widząc łzy, gniew czy ciszę pacjenta, chcemy „naprawić” sytuację. Ale najlepsza reakcja na emocje to nie ich tłumienie – to ich uznanie.

Dlaczego lekarze unikają emocji?

Szkolenie medyczne przygotowuje nas do diagnozowania i leczenia, ale rzadko do bycia z cudzym bólem. Badanie British Medical Journal z 2025 wykazało, że 71% lekarzy przyznaje, że czuje dyskomfort wobec płaczu pacjenta, a 54% stara się jak najszybciej wrócić do „bezpiecznej” rozmowy o faktach medycznych.

To zrozumiałe – ale niewłaściwe. Pominięcie emocji nie sprawia, że znikają. Sprawia, że pacjent czuje się samotny w swoim cierpieniu.

Technika NURSE – pakiet narzędzi do emocji

NURSE to kolejny akronim, który uzupełnia SPIKES. To pięć sposobów reagowania na emocje pacjenta:

N – Naming (Nazywanie) „Widzę, że jest pan zszokowany.” „To musiało być bardzo trudne do usłyszenia.”

U – Understanding (Zrozumienie) „Rozumiem, że to przytłaczająca wiadomość.” „To naturalne, że czuje pani teraz strach.”

R – Respecting (Szacunek) „Podziwiam pani odwagę, z jaką to wszystko znosi.” „Widzę, jak bardzo zależy panu na rodzinie – to pokazuje pana siłę.”

S – Supporting (Wsparcie) „Będę z panem przez cały ten proces.” „Nie jest pani w tym sama. Nasz zespół będzie pani towarzyszył.”

E – Exploring (Eksploracja) „Co najbardziej pana martwi w tym wszystkim?” „Co mogłoby teraz pomóc?”

WSKAZÓWKA PRO: Nie używaj wszystkich elementów NURSE na raz. Wybierz 1-2, które pasują do sytuacji. Czasem wystarczy nazwać emocję i zamilknąć.

Moc milczenia

W kulturze zachodniej cisza w rozmowie jest niewygodna. Ale w trudnych rozmowach cisza to nie luka do wypełnienia, to przestrzeń, w której pacjent przetwarza informacje i emocje.

Badanie Communication & Medicine (2024) pokazało, że lekarze, którzy potrafią wytrzymać 10-15 sekund ciszy po przekazaniu diagnozy, otrzymują znacznie więcej autentycznych pytań od pacjentów niż ci, którzy natychmiast wypełniają milczenie dalszymi informacjami.

Praktyczna wskazówka: po powiedzeniu czegoś ważnego, policz w myślach do 10. Obserwuj pacjenta. Jeśli chce mówić, da znak. Jeśli potrzebuje chwili – daj mu ją.

Częste reakcje emocjonalne i jak na nie reagować

Co robić z własnymi emocjami?

Lekarze też są ludźmi. Przekazywanie złych wiadomości 20-letniej matce lub pacjentowi, który przypomina Ci własnego rodzica, to emocjonalne wyzwanie. Według badania Palliative Medicine Journal (2025), 68% onkologów doświadcza wtórnego stresu pourazowego związanego z trudnymi rozmowami.

Strategie radzenia sobie:

• Superwizja/interwizja – regularne spotkania z grupą wsparcia zawodowego
• Przerwa między pacjentami – nawet 5 minut na „reset”
• Refleksja po rozmowie – co poszło dobrze, co mógłbym poprawić
• Granice empatii – możesz współczuć, nie musisz przejmować cudzego bólu

UWAGA: Jeśli poczujesz, że sam potrzebujesz wsparcia po szczególnie trudnej rozmowie, nie ignoruj tego. Wypalenie zaczyna się właśnie tam – gdy ignorujemy własne potrzeby emocjonalne.

S – Strategy/Summary: Jak zaplanować dalsze kroki?

Ostatnie „S” zamyka krąg rozmowy. To moment, w którym przechodzisz od „co jest” do „co teraz robimy”. Dobre podsumowanie daje pacjentowi poczucie kontroli i jasny plan działania.

Dlaczego strategia jest kluczowa?

Badanie przeprowadzone przez Cancer Research UK w 2024 wykazało, że 82% pacjentów po otrzymaniu diagnozy nowotworowej czuje się całkowicie przytłoczonych i nie wie, co robić dalej. Ci, którzy wyszli z wizyty z jasnym planem działania, mieli o 64% niższy poziom lęku w pierwszym tygodniu po diagnozie.

Strategy to nie tylko plan leczenia – to też harmonogram, odpowiedzialność, punkty kontaktowe. To odpowiedź na pytanie pacjenta: „Co się teraz ze mną stanie?”

Elementy dobrego podsumowania

1. Recap – co ustaliliśmy? Powtórz najważniejsze informacje własnymi słowami, ale krótko: „Żeby się upewnić, że jesteśmy na tej samej stronie: rozmawialiśmy o tym, że w badaniach znaleźliśmy nowotwór piersi, który będzie wymagał operacji i późniejszej chemioterapii. Czy dobrze to ujmuję?”
2. Plan krok po kroku Pacjenci w stresie potrzebują konkretów. Nie „będziemy leczyć”, ale „oto co się wydarzy w najbliższych tygodniach”:

Przykład dobrego planu: „Oto co zrobimy w najbliższych 2 tygodniach:

1. W poniedziałek moja asystentka umówi panią na konsultację z chirurgiem onkologiem, dr. Kowalską. Dostanie pani SMS z potwierdzeniem.
2. Przed tą wizytą wykonamy jeszcze jedno badanie PET-CT, żeby dokładnie zobaczyć zakres zmian.
3. Po konsultacji z dr. Kowalską spotkamy się ponownie, za około 10 dni, żeby omówić szczegóły operacji.
4. Przez ten czas może pani dzwonić do koordynatora, pani Anny, z wszelkimi pytaniami. Oto jej numer. Odbiera codziennie 8-16.”
5. Wyznacz „osobę kontaktową” Według badań, pacjenci, którzy mają dedykowaną osobę kontaktową w zespole medycznym, czują się o 73% bezpieczniej i rzadziej dzwonią w panice (źródło: Supportive Care in Cancer, 2025).
6. Zapytaj o dodatkowe potrzeby „Co jeszcze mogłoby panu pomóc w tej chwili? Materiały do poczytania? Kontakt do grupy wsparcia? Rozmowa z kimś, kto przeszedł podobne leczenie?”

Checklista przed zakończeniem rozmowy

Przed wypuszczeniem pacjenta z gabinetu upewnij się, że:

☑️ Pacjent wie, co jest następnym konkretnym krokiem

☑️ Ma zapisane (lub dostanie SMS/mail) z terminami

☑️ Wie, do kogo dzwonić w razie pytań lub niepokoju

☑️ Otrzymał materiały edukacyjne (jeśli chciał)

☑️ Wie, kiedy kolejna wizyta u Ciebie

☑️ Miał szansę zadać wszystkie pytania

WSKAZÓWKA PRO: Zaproponuj pacjentowi spisanie najważniejszych pytań przed kolejną wizytą. Badania pokazują, że pacjenci, którzy przychodzą z listą pytań, są bardziej zadowoleni z konsultacji i lepiej rozumieją swój stan.

Co z rodziną?

W onkologii pacjent nie choruje sam, choruje cała rodzina. Według badania Family Systems in Oncology (2024), 91% pacjentów chce, by ich bliscy byli informowani o sytuacji, ale 34% nie wie, jak ich włączyć w rozmowy z lekarzem.

Jak włączyć rodzinę:

• Zapytaj pacjenta: „Czy chce pan, żebym porozmawiał z rodziną? Z kim?”
• Zaproponuj rodzinną konsultację: „Może umówimy spotkanie, na które przyjdzie też żona?”
• Daj pacjentowi kontrolę: „Ile mogę powiedzieć rodzinie? Czy są rzeczy, które wolałby pan przekazać sam?”

Dokumentacja rozmowy

Jako lekarz wiesz, że dokumentacja to nie tylko obowiązek prawny, ale też narzędzie ciągłości opieki. W kontekście SPIKES:

Co zapisać w dokumentacji medycznej?

• Data i okoliczności przekazania diagnozy
• Kto był obecny
• Jak pacjent zareagował (kluczowe dla kolejnych rozmów)
• Jakie informacje pacjent chciał/nie chciał znać
• Uzgodniony plan działania
• Materiały, które pacjent otrzymał

W erze cyfrowej coraz więcej klinik nagrywa (za zgodą pacjenta) konsultacje lub wysyła pacjentowi pisemne podsumowanie rozmowy emailem. Badanie Journal of Oncology Practice (2025) wykazało, że pacjenci, którzy otrzymali nagranie lub transkrypcję rozmowy, popełniali o 41% mniej błędów w przestrzeganiu zaleceń.

4. Porównanie metod przekazywania złych wiadomości

Istnieje kilka protokołów komunikacji trudnych wiadomości w medycynie. SPIKES to najczęściej stosowany, ale warto znać alternatywy i wiedzieć, kiedy który model zastosować.

SPIKES vs. spontaniczna rozmowa – analiza porównawcza

Źródło: Metaanaliza 34 badań, Annals of Oncology 2024

5. Kiedy NIE stosować modelu SPIKES?

Choć SPIKES jest wszechstronny, są sytuacje, gdzie trzeba go zmodyfikować lub wybrać inny model:

Sytuacje nagłe wymagające natychmiastowej decyzji W nagłych wypadkach (np. pilna operacja ratująca życie) nie masz 30 minut na pełny SPIKES. Zastosuj skrót:

• S (setting) – 30 sekund
• P+I – „Sytuacja jest krytyczna, muszę pana szybko poinformować”
• K – najważniejsze fakty
• E – bardzo krótko
• S – „Decyzja musi zapaść w ciągu godziny”

Pacjent w delirium lub zmienionej świadomości Tutaj SPIKES kieruj do rodziny, a z pacjentem kontynuuj, gdy odzyska przytomność.

Pacjent kategorycznie odmawia rozmowy Szanuj autonomię. Możesz powiedzieć: „Rozumiem. Czy jest ktoś, z kim mogę porozmawiać? Kiedy byłby pan gotowy wrócić do tego tematu?”

Kiedy SPIKES działa najlepiej:

• Pierwsze przekazanie diagnozy nowotworowej
• Rozmowa o progresji choroby
• Informowanie o niepowodzeniu leczenia
• Przejście do opieki paliatywnej
• Rozmowy rodzinne w onkologii

Kluczowa informacja: SPIKES to nie sztywny algorytm – to elastyczna mapa. Możesz skracać etapy, wracać do wcześniejszych kroków, dostosowywać do sytuacji. Ważna jest świadomość struktury, nie jej budowlany sztywny podział.

6. Krok po kroku: Implementacja SPIKES w Twojej praktyce

Gotowy rozpocząć stosowanie SPIKES? Oto konkretny, 90-dniowy plan działania dla lekarza indywidualnego oraz lidera zespołu.

Dla lekarza indywidualnego – plan 90 dni

Dni 1-7: Edukacja i przygotowanie

1. Przeczytaj oryginalny artykuł Baile’a o SPIKES (dostępny w PubMed)
2. Obejrzyj 2-3 filmiki demonstracyjne SPIKES na YouTube (np. z Kaiser Permanente)
3. Wydrukuj „SPIKES cheat sheet” – kartę podpowiedzi do kieszeni fartucha
4. Wybierz 1-2 kluczowe frazy, które chcesz zacząć używać (np. „Obawiam się, że mam niepokojące wiadomości”)

Dni 8-21: Pierwsze próby (3-5 rozmów)

5. Zastosuj SPIKES u pierwszych 3 pacjentów – wybierz spokojniejsze przypadki
6. Po każdej rozmowie: 5-minutowa autoanaliza – co poszło dobrze, co trudne
7. Skup się na jednym elemencie (np. Perception – pytanie „co pan już wie?”)
8. Nie dąż do perfekcji – celem jest oswojenie się ze strukturą

Dni 22-60: Praktyka i dostosowanie (15-20 rozmów)

9. Stosuj SPIKES konsekwentnie we wszystkich trudnych rozmowach
10. Eksperymentuj z wariacjami – dostosuj język do swojego stylu
11. Pracuj nad najtrudniejszym dla Ciebie etapem (często E – emocje)
12. Poproś zaufanego kolegę o feedback (jeśli możliwe, nagraj rozmowę i przeanalizujcie razem)

Dni 61-90: Optymalizacja i nawyk (20+ rozmów)

13. SPIKES staje się naturalny – nie musisz myśleć o kolejności kroków
14. Zacznij zauważać subtelności – jak różni pacjenci reagują na różne podejścia
15. Stwórz własne „wspomagacze” – np. kartę podsumowania dla pacjenta
16. Oceń efekty: mniej telefonów follow-up? Lepszy feedback od pacjentów?

WSKAZÓWKA PRO: Po 90 dniach zrób przerwę i ocenę. Zapytaj siebie: Czy czuję się pewniej w trudnych rozmowach? Czy pacjenci wydają się bardziej zadowoleni? Czy poziom mojego stresu spadł? Jeśli odpowiedź na te pytania to „tak” – kontynuuj. Jeśli „nie” – szukaj mentora lub profesjonalnego szkolenia.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Ile czasu zajmuje rozmowa według SPIKES?

Typowa rozmowa z przekazaniem diagnozy nowotworowej według pełnego protokołu SPIKES zajmuje 20-30 minut. To może wydawać się dużo, ale badania pokazują, że zaoszczędza to czas później – mniej telefonów z pytaniami, mniej nieporozumień, wyższa adherencja do leczenia. Jeśli masz mniej czasu, możesz skrócić niektóre etapy (zwłaszcza S i I), ale nie pomijaj ich całkowicie. W sytuacjach nagłych można przeprowadzić „SPIKES express” w 10-12 minut, skupiając się na kluczowych elementach każdego etapu.

Czy SPIKES działa w telemedycynie?

Tak, SPIKES można z powodzeniem stosować online, choć wymaga dodatkowych dostosowań. Kluczowe różnice:

• Setting: Upewnij się, że pacjent jest w prywatnym miejscu, ma dobre połączenie internetowe, stabilny obraz i dźwięk
• Emocje: Trudniej wyłapać subtelne sygnały niewerbalne – pytaj więcej wprost „Jak się pan czuje słysząc to?”
• Summary: Koniecznie wyślij pisemne podsumowanie emailem lub SMS-em zaraz po rozmowie
• Follow-up: Zaproponuj krótszą rozmowę kontrolną (np. za 2-3 dni), bo pacjent bez fizycznej obecności może czuć się bardziej samotny

Badanie Telemedicine in Oncology (2025) wykazało, że SPIKES online jest równie skuteczny co tradycyjny, pod warunkiem, że lekarz świadomie kompensuje brak fizycznej obecności częstszym pytaniem o emocje i szybszym follow-upem.

Co robić, gdy pacjent kategorycznie nie chce znać diagnozy?

Szanuj autonomię pacjenta. W Polsce prawo do niewiedzy jest równie ważne jak prawo do informacji. Jeśli pacjent mówi „nie chcę wiedzieć”, możesz:

1. Delikatnie zbadać powód: „Rozumiem. Czy mogę zapytać, co sprawia, że woli pan teraz nie wiedzieć?”
2. Zaproponować stopniowanie: „Czy mogę powiedzieć panu w bardzo ogólnych zarysach, a szczegóły omówimy później?”
3. Zapytać o osobę zaufaną: „Czy jest ktoś, z kim mogę porozmawiać o pana stanie – żona, córka?”
4. Pozostawić otwarte drzwi: „Rozumiem. Kiedy będzie pan gotowy porozmawiać, jestem do dyspozycji.”

Pamiętaj: Niektórzy pacjenci potrzebują czasu na przygotowanie się psychiczne. Odmowa dziś nie znaczy, że odmówią za tydzień. Nie naciskaj, ale daj znać, że drzwi są otwarte.

Jak stosować SPIKES w sytuacji nagłej (np. septyczny szok)?

W sytuacjach life-threatening nie masz 30 minut na pełny SPIKES. Zastosuj „SPIKES kryzysowy”:

• S (30 sek): „Jest kryzys. Musimy porozmawiać natychmiast. Czy jest z panem ktoś bliski?”
• P+I (1 min): „Czy rozumie pan, jak poważna jest sytuacja? Muszę pana szybko poinformować.”
• K (2-3 min): Tylko najważniejsze fakty i opcje. „Jest pan w szoku septycznym. Mamy dwie opcje: A lub B. Musimy zdecydować w ciągu godziny.”
• E (1 min): Bardzo krótko. „Rozumiem, że to szokujące. Jestem tu z panem.”
• S (1-2 min): „Oto co robimy teraz: krok 1, krok 2. Za kilka godzin porozmawiamy spokojniej.”

Całość: 7-10 minut. Gdy sytuacja się ustabilizuje, wróć do pełnego SPIKES.

Czy SPIKES to jedyny dobry protokół?

Nie. SPIKES jest najpopularniejszy i najlepiej zbadany, ale są alternatywy:

• ABCDE (Advance preparation, Build relationship, Communicate well, Deal with reactions, Encourage questions) – prostszy, szybszy
• BREAKS (Background, Rapport, Exploring, Announce, Kindling, Summarize) – uwzględnia kontekst kulturowy
• VALUE (Value family, Acknowledge emotions, Listen, Understand, Elicit questions) – dla opieki paliatywnej

Ważne nie jest, którego protokołu używasz, ale żebyś miał jakąś strukturę. Spontaniczne rozmowy bez planu są znacząco mniej skuteczne niż jakikolwiek protokół strukturyzowany (metaanaliza Cochrane 2024).

Jak SPIKES odnosi się do komunikacji z rodziną pacjenta?

SPIKES doskonale sprawdza się w rozmowach family-conference. Modyfikacje:

• Setting: Zaproś całą rodzinę (lub tych, których pacjent wskaże)
• Perception: „Co państwo wiedzą o stanie pana Kowalskiego?”
• Invitation: „Czy wszyscy chcą znać szczegóły, czy ktoś woli nie uczestniczyć w tej części rozmowy?”
• Knowledge, Emotions, Strategy: jak w rozmowie z pacjentem, ale pamiętaj, że różni członkowie rodziny mogą być na różnych etapach przetwarzania informacji

UWAGA: Zawsze najpierw zapytaj pacjenta o zgodę na rozmowę z rodziną i ustal, co możesz im powiedzieć. W Polsce pacjent ma prawo do poufności nawet wobec najbliższych.

Co z pacjentami z zaburzeniami poznawczymi (demencja, delirium)?

W przypadku pacjentów z ograniczoną możliwością zrozumienia:

1. Oceń możliwości poznawcze – czy pacjent rozumie prostą informację?
2. Skróć K – tylko najważniejsze, najprostszym językiem
3. Włącz opiekuna – to on może być głównym odbiorcą informacji
4. Dokumentuj – opisz, co i komu zostało przekazane

Jeśli pacjent ma momenty jasności, wykorzystaj je. Jeśli demencja jest zaawansowana, SPIKES kieruj do rodziny/opiekunów, a z pacjentem rozmawiaj łagodnie, uspokajająco, bez forsowania zrozumienia.

Jak przygotować się do pierwszej rozmowy SPIKES?

Przygotowanie przed pierwszą rozmową:

1. Edukacja (2-3 godziny): Przeczytaj oryginalny artykuł Baile’a, obejrzyj 2 filmiki demonstracyjne
2. Cheat sheet: Wydrukuj kartę podpowiedzi, trzymaj w kieszeni
3. Wybierz pacjenta: Pierwszy raz zastosuj SPIKES w mniej skomplikowanym przypadku (np. wczesny stadium, dobry prognoza)
4. Zarezerwuj czas: Minimum 30 minut, lepiej 45 – pierwsze rozmowy trwają dłużej
5. Przygotuj settlem: Sprawdź, czy pokój jest wolny, wyłącz telefon
6. Oddechnij: 3 głębokie oddechy przed wejściem do pacjenta

Po rozmowie:

• Krótka autoanaliza (5 min): co poszło dobrze, co było trudne
• Nie oczekuj perfekcji – celem jest oswojenie się ze strukturą

Czy są sytuacje, kiedy NIE stosować SPIKES?

Tak, kilka wyjątków:

• Pacjent w delirium/zmienionej świadomości – nie ma sensu przekazywać diagnozy, kieruj komunikację do rodziny
• Pacjent wyraźnie odmawia rozmowy – szanuj autonomię
• Sytuacja super pilna (minuty decydują o życiu) – wtedy informuj rodzinę w telegraficznym skrócie, decyzje podejmuje zespół medyczny

We wszystkich innych przypadkach jakiś wariant SPIKES (nawet skrócony) jest lepszy niż brak struktury.