Lęk przed nową szkołą. Jak pomóc nastolatkowi przetrwać pierwszy rok w szkole średniej?

„Boję się iść do nowej szkoły!”

Wakacje dobiegają końca. Nowy rok szkolny nadchodzi wielkimi krokami, a wraz z nim pojawiają się wyzwania, które czekają na rodziców nastolatków przechodzących ze szkoły podstawowej do szkoły średniej. To przejście jest momentem pełnym ekscytacji, ale także czasem, który może budzić pewne obawy – zarówno u młodych ludzi, jak i u rodziców. Gdy słyszysz od swojego dziecka: „Boję się powrotu do szkoły” lub „Nie chcę iść do szkoły”. Dla wielu rodziców to czas, w którym pojawiają się pytania: jak moje dziecko poradzi sobie w nowej szkole lub nowej klasie, jak szybko zbuduje przyjaźnie, jak zaaklimatyzuje się w nowym środowiskiem?  Być może pytasz siebie w jaki sposób mogę wesprzeć moje dziecko, by dobrze poradziło sobie z tymi wyzwaniami, oczywiście nie dokładając mu dodatkowego stresu swoim przewrażliwieniem?  Jak rozmawiać z dzieckiem o tym co czuje, o jego emocjach, myślach i refleksjach tak aby niczego nie przeoczyć. To jest nowy etap w życiu Twojego dziecka i z pewnością chcesz bardzo mu pomóc. W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na te pytania oraz praktyczne wskazówki, które pomogą Ci przeprowadzić swoje dziecko przez początek roku szkolnego.

11 powodów, dla których dziecko może bać się powrotu do szkoły

Mimo że Twoje dziecko przeżyło niejedno rozpoczęcie roku szkolnego, to przejście z wakacji letnich do szkoły jest dla nastolatków dużym wydarzeniem. To naturalne, że dzieci odczuwają stres związany ze zmianą.

Co powoduje lęk przed nową szkołą?

Z jakich powodów Twój nastolatek może obawiać się powrotu do szkoły:

• Coś co było przyjemne szybko się skończyło. Początek roku szkolnego z pewnością zwiastuje zamianę rutyny wakacyjnej na rutynę szkolną związaną z dyscypliną, rannym wstawaniem, obowiązkami, itp. Od pierwszego dnia szkoły trzeba dostosować się do tej rutyny i nowych obowiązków.
• Obawy związane z presją edukacyjną, zwłaszcza u dzieci i nastolatków zmagających się z perfekcjonizmem. Generalnie dziecku zależy na wynikach w nauce na takim samym poziomie co jego rodzicom, ale czasami młody człowiek ma poczucie, że nie poradzi sobie z wyzwaniami. Z jednej strony zależy mu na osiągnieciach a z drugiej strony obawia się, że nie starczy mu zasobów, aby spełnić swoje aspiracje. Obawia się, że nie starczy mu silnej woli, systematyczności czy motywacji.
• Coroczna historia lękowego rozpoczynania nauki. Jeżeli z każdym nowym rokiem szkolnym młodemu człowiekowi towarzyszyły lęki, obawy, niepokój lub fobia szkolna albo społeczna, to jego mózg z pewnością odtworzy ten stan emocjonalny. Początek roku szkolnego jest automatycznym mechanizmem skojarzonym z jesiennym czasem, końcówką wakacji, cyklicznością wydarzeń, określonymi czynnościami. Jest jak czerwony włącznik, który ostrzega przed niebezpieczeństwem.
• Obawa przed odrzuceniem lub brakiem akceptacji przez rówieśników. Jeżeli nastolatek ma szerokie grono znajomych a jego pozycja w szkole czy klasie jest stabilna i bezpieczna, to możesz być spokojny. Nawet jeżeli czuje lęk przy wyjściu z domu do szkoły to już w szkole szybko otrzymuje wsparcie od kolegów a jego lęk samoistnie zmniejsza się.
• Obawa przed przemocą słowną i fizyczną. Każdy przejaw dezaprobaty, zagrożenia jest sygnałem ostrzegawczym dla człowieka, aby unikał miejsc niebezpiecznych. Dziecko wpada w sidła przymusowego chodzenia do szkoły i wyobrażenia, że każdy dzień w szkole to wysokie ryzyko niebezpieczeństwa. Możesz sobie wyobrazić jak takie dziecko czuje się w tym środowisko. Przyparty do muru, bez żadnego wyboru i z wysokim lękiem.
• Poczucie, że nie muszę chodzić do szkoły i jest ona nie potrzebna. Starsi nastolatkowie, tuż przed 18 urodzinami zaczynają myśleć dojrzale, tak im bynajmniej się wydaje. Czasami rozmyślają o alternatywnych rozwiązaniach w stosunku do szkoły. Praca, biznes, wyjazd za granicę, itp. Takie alternatywne rozwiązania wpływają demotywująco do wariantu – jestem uczniem szkoły średniej.
• Lęk społeczny, czasami niechęć chodzenia do szkoły jest symptomem wtórnym zaburzeń emocjonalnych. Można powiedzieć, że pierwotnie uruchamia się lęk i w tym stanie dziecko unika wszelkich zagrażających jego dobrostanu sytuacji i miejsc.
• Zaburzenia depresyjne, to kolejne zaburzania emocjonalne, w tym przypadku zaburzenia nastroju, które zabierają całą motywacją i sens do podęcia jakichkolwiek działań.
• Obawy związane z nowym środowiskiem, nowa szkoła, nowe zajęcia, rozpoczęcie liceum itp. Czasami sama zmian i nowość buduje uczucie niepewności.
• Przykre doświadczenia z nauczycielami. Jeżeli w poprzednich latach, były jakieś zwady, zatargi z nauczycielami lub nauczyciel nie posiadał umiejętności pedagogicznych to dziecko może mieć objawy traumy lekcyjnej dotyczącej danego nauczyciela i danego przedmiotu.
• Problemy ekonomiczne i relacyjne w domu. Problemy finansowe, rozwody, choroby, dramaty, itp. zmiany w systemie rodzinny obniżają jakość życia i dobrostanu, co skutkuje zmiennymi zachowaniami w szkole.

Zrozumienie, dlaczego dziecko boi się powrotu do szkoły, to pierwszy krok w radzeniu sobie z jego lękiem.

Po czym poznasz, że Twoje dziecko obawia się powrotu do szkoły po wakacjach?

• Zmiana zachowania, która może mieć skrajny charakter. Nadmierne przywiązanie do Ciebie lub zamykanie się w pokoju i odcinanie się od życia rodzinnego lub poświęcanie wolnego czasu na komputer, smartphon lub telewizję.
• Rozdrażnienie i niepokój, a z nią zmienność emocjonalna. Gdy poruszasz temat szkoły to od razu ucina rozmowy dotyczące szkoły i lekcji.
• Somatyzacja i skarżenia się na zdrowie, bóle brzucha, zawroty głowy, wymioty, drżenie, brak apatytu.
• Brak cierpliwości i łatwiejsze wpadanie w złość lub irytację.
• Zmiany w nawykach żywieniowych i spania. Szybko kładzie się spać lub nie może zasnąć a z rana jest ciągle niewyspany.
• Wyrażanie negatywnych myśli lub zmartwień. Narzeka, marudzi, nic mu się nie podoba. Czasami może wprost mówić o szkole: „Szkoła jest głupia”, „Nienawidzę tej budy”, „Nie rozumiecie mnie”.
• Może pojawić się nadmierna płaczliwość i wrażliwość emocjonalna.
• Trudności z koncentracją, zapamiętywaniem, myśleniem logicznym.
• Poranki mogą być bardzo trudne i emocjonujące.

Jak zrozumieć emocje dziecka?

Aby zrozumieć uczucia i emocje swojego dziecka warto być uważnym i otwartym na rozmowę. Jeśli u dziecka zaobserwujesz którykolwiek z tych objawów, porozmawiaj z nim o tym co czuje, co myśli, jakie ma refleksje. Czy wiesz, jak rozmawiać w takich sytuacjach ze swoim dzieckiem? Jeżeli tak, to gratuluję i na spokojnie możesz już nie czytać tego artykułu, natomiast, jeżeli masz poczucie, że nie wiesz, jak porozmawiać ze swoim dzieckiem to być może poniższe podpowiedzi zainspirują Cię do rozmowy ze swoim dzieckiem.

Jak rozmawiać z dzieckiem?

Dwa monologi nie czynią dialogu, dlatego naucz się rozmawiać ze swoim dzieckiem.

Zanim Twoje dziecko rozpocznie naukę w szkole średniej, warto poświęcić chwilę na spokojną rozmowę w przyjaznej atmosferze. W tym ważnym momencie życia dziecka, pełnym zmian i nowych wyzwań. Otwarta rozmowa pozwoli Ci poznać emocje i obawy, jakie towarzyszą Twemu dziecku. Jeśli zauważysz, że Twoje dziecko niechętnie podejmuje rozmowę, nie naciskaj, odpuść. Poczekaj chwilę i spróbuj ponownie w bardziej sprzyjających warunkach. Nie dopytuj też co 5 minut o jego uczucia i myśli, nie terroryzuj słowami: „To już niedługo nowa szkoła” lub „teraz to się zacznie, musisz starać się”, „szkoła średnia to nie przelewki”, itp. Jeżeli chcesz, aby Twoje dziecko ze spokojem i luzem rozpoczęło rozmowę z Tobą to zacznij z nim rozmawiać jak przyjaciel a nie jak rodzic. Słuchaj, nie oceniaj, wykazuj zrozumienie dla jego obaw, niepokojów i wątpliwości. Zapewnij go o tym, że może liczyć na Ciebie. Aby rozluźnić swoje dziecko i otworzyć do rozmowy spróbuj zmienić otoczenie na bardziej neutralne i sprzyjające szczerym rozmowom, jak na przykład park czy ulubiona restauracja. Pamiętaj, że ważne jest, aby pokazać dziecku, że jego uczucia i myśli są dla Ciebie naprawdę istotne.

Rozmowa z nastolatkiem – ważne zasady

Na co warto zwrócić uwagę podczas rozmowy z nastolatkiem?

• Wybierz odpowiedni moment. Ważne jest, aby wybrać moment, kiedy nastolatek nie jest zestresowany ani zajęty innymi obowiązkami. Najlepiej, jeśli obie strony są zrelaksowane i mają czas na spokojną rozmowę, na przykład podczas spaceru czy wspólnego posiłku.
• Zadawaj otwarte pytania. Zamiast pytań zamkniętych, na które można odpowiedzieć tylko „tak” lub „nie”, staraj się zadawać otwarte pytania, które zachęcą dziecko do wyrażenia swoich myśli i uczuć. Na przykład: „Co najbardziej Cię cieszy lub martwi w związku z nową szkołą?”
• Słuchaj aktywnie Aktywne słuchanie oznacza dawanie sygnałów, że naprawdę słuchasz i interesujesz się tym, co mówi Twoje dziecko. Możesz potakiwać, zadawać dodatkowe pytania, podsumowywać to, co usłyszałeś, aby pokazać, że jesteś zaangażowany w rozmowę.
• Bądź cierpliwy i wyrozumiały. Nastolatkowie mogą mieć trudności z wyrażaniem swoich uczuć i myśli. Istotne jest, aby być cierpliwym i dawać im czas na zastanowienie się nad odpowiedziami. Nie wywieraj presji, aby natychmiast odpowiedzieli na Twoje pytania.
• Unikaj oceniania i krytykowania. W rozmowie staraj się unikać oceniania, krytykowania lub lekceważenia uczuć dziecka. Nawet jeśli nie zgadzasz się z jego opinią, staraj się zrozumieć jego punkt widzenia i okazać wsparcie.
• Podziel się własnymi doświadczeniami. Opowiedz o swoich doświadczeniach z okresu szkoły średniej. To może pomóc nastolatkowi poczuć, że nie jest sam w swoich obawach i że to, co czuje, jest normalne.
• Zachęcaj do wyrażania emocji. Zachęcaj nastolatka do mówienia o swoich emocjach i obawach. Możesz powiedzieć coś w stylu: „Rozumiem, że możesz czuć się zaniepokojony. Chcesz o tym porozmawiać?”
• Oferuj wsparcie, ale nie narzucaj rozwiązań. Daj dziecku przestrzeń do samodzielnego rozwiązywania problemów. Możesz zaproponować wsparcie i pomoc, ale nie narzucaj swoich rozwiązań. Zapytaj: „Jak mogę Ci pomóc w tej sytuacji?”
• Bądź obecny i dostępny. Pokaż, że jesteś dostępny i gotowy do rozmowy w każdej chwili. Czasami nastolatkowie wybierają mniej oczywiste momenty na rozmowy – ważne jest, abyś był gotowy i otwarty, gdy tylko Twoje dziecko chce się podzielić swoimi myślami.
• Stwórz atmosferę zaufania. Spraw, aby dziecko czuło, że może Ci zaufać i że jego myśli i uczucia są bezpieczne w rozmowie z Tobą. Upewnij się, że nie będzie żadnych negatywnych konsekwencji dla dziecka za wyrażenie swoich prawdziwych uczuć.

Przyjaźnie i grupy rówieśnicze w życiu dziecka

W okresie dojrzewania relacje z rówieśnikami oraz przynależność do grup rówieśniczych nabierają ogromnego znaczenia. To czas, kiedy nastolatkowie odkrywają własną tożsamość i to, kim na prawdę są. Relacje z rówieśnikami stanowią swoiste społeczne lustro. Interakcje te pozwalają nastolatkom zrozumieć, jaką rolę pełnią w grupach społecznych i jakie wartości są dla nich ważne. Nastolatkowie w okresie szkoły średniej mają silną potrzebę spędzania czasu z przyjaciółmi, czy to osobiście, czy poprzez ciągły kontakt w mediach społecznościowych po szkole. Silna grupa rówieśnicza nastolatka to silny nastolatek. Jako rodzic wspieraj swoje dziecko w procesie budowania grupy rówieśniczej. Jak to zrobić?

• Okazuj zainteresowanie, ale nie narzucaj się. Pokaż dziecku, że interesujesz się jego życiem społecznym i relacjami z rówieśnikami, ale równocześnie unikaj nadmiernego wnikania w jego prywatność. Możesz zadawać pytania typu: „Jak się mają Twoi przyjaciele?” lub „Co planujesz robić z kolegami w weekend?”, ale nie naciskaj, jeśli dziecko nie chce odpowiedzieć.
• Słuchaj bez oceniania. Kiedy Twoje dziecko opowiada o swoich przyjaciołach lub problemach społecznych, staraj się słuchać uważnie i nie oceniać. Nawet jeśli nie zgadzasz się z pewnymi wyborami lub zachowaniami, nie narzucaj dziecku swojej wizji. Zadbaj o to, aby Twoje dziecko czuło się swobodnie w wyrażaniu swoich uczuć i myśli.
• Zaproponuj dziecku zasady korzystania z mediów społecznościowych. Media społecznościowe są dla nastolatków ważnym kanałem komunikacji z rówieśnikami. Warto ustalić wspólnie zasady dotyczące czasu spędzanego w sieci i tego, jakie treści są odpowiednie. Zachęć dziecko do zdrowych nawyków, takich jak przerwy od ekranu czy unikanie angażowania się w negatywne lub toksyczne dyskusje online.
• Wspieraj rozwój zdrowych przyjaźni. Zachęcaj dziecko do nawiązywania relacji opartych na wzajemnym szacunku, zrozumieniu i wsparciu. Pomóż mu rozpoznać, jakie cechy tworzą dobrą przyjaźń i wpieraj je w budowaniu takich relacji. Możesz rozmawiać z dzieckiem o wartościach, takich jak lojalność, zaufanie i empatia.
• Pomagaj dziecku radzić sobie z odrzuceniem i konfliktami. Odrzucenie przez rówieśników lub konflikty w grupie mogą być dla nastolatka bardzo bolesne. Pomóż mu zrozumieć, że takie dostarczenia są normalną częścią życia i że można się z nich wiele nauczyć. Wspieraj go w radzeniu sobie z emocjami i znajdowaniu konstruktywnych sposobów na rozwiązywanie problemów.
• Monitoruj, ale nie kontroluj. Miej świadomość, z kim Twoje dziecko spędza czas, ale unikaj nadmiernego kontrolowania jego życia społecznego. Staraj się znaleźć równowagę między byciem zaangażowanym a respektowaniem jego prywatności i autonomii.
• Bunt licealisty. Kiedy Twój nastolatek zachowuje się wobec ciebie niegrzecznie, ignoruje Twoje pytania lub okazuje brak szacunku, wywołuje to w Tobie silne emocje i frustrację. To sprawia, że czujesz się urażony i niedoceniony. Naturalną reakcją może być chęć natychmiastowego odpowiedzenia na jego nieuprzejmość, na przykład krzykiem. Chciałbym Ci jednak zaproponować inne podejście. W takich momentach postaraj się przypomnieć sobie, że Twój nastolatek przechodzi przez intensywne okres rozwoju mózgu i zmiany hormonalne. To pomoże Ci zachować dystans. Oto kilka sposobów jak poradzić sobie z opryskliwym zachowaniem nastolatka:
• Zachowaj spokój. Kiedy nastolatek jest niegrzeczny, Twoją naturalną reakcją jest złość lub frustracja. Postaraj się jednak zachować spokój i nie daj się ponieść emocjom. Twoje spokojne zachowanie pokaże dziecku, że jesteś w stanie kontrolować swoje emocje i być przykładem w trudnych sytuacjach.
• Nie bierz jego słów do siebie. Pamiętaj, że nastolatkowie często reagują impulsywnie, szczególnie w okresie intensywnych zmian hormonalnych i emocjonalnych. Ich niegrzeczne zachowanie często wynika z frustracji, stresu czy innych emocji, a niekoniecznie z braku szacunku do Ciebie jako rodzica.
• Wyznacz jasne granice. Ustal, jakie zachowania są akceptowalne, a jakie nie. Wyjaśnij dziecku, że nieakceptowalne jest mówienie do Ciebie w sposób niegrzeczny lub lekceważący. Możesz powiedzieć coś w stylu: „Rozumiem, że możesz być zdenerwowany, ale nie będę tolerować niegrzecznego zachowania. Chcę, abyśmy rozmawiali ze sobą z szacunkiem.”
• Zachęcaj do zdrowego wyrażania emocji. Naucz dziecko, jak wyrażać swoje uczucia w sposób, który nie jest raniący dla innych. Zachęcaj je do rozmowy o tym, co je niepokoi, ale jednocześnie ucz, że niegrzeczność nie jest akceptowana.

Edukacja i jej znaczenie w życiu dziecka i nastolatka

Szkoła średnia wprowadza młodzież w zupełnie nowy etap edukacji, który stawia przed nimi szereg wyzwań, często znacznie bardziej wymagających niż te, z którymi mieli do czynienia w szkole podstawowej. Szkoła średnia wymaga od uczniów bardziej zaawansowanego myślenia krytycznego, samodzielności w nauce oraz umiejętności zarządzania czasem. Materiał do przyswojenia jest bardziej obszerny i skomplikowany, a także wymaga umiejętności stosowania wiedzy w praktyce. Wszystko to, w połączeniu z presją rówieśnicza, przygotowaniami do egzaminów końcowych i planowaniem przyszłości, sprawia, że ten czas jest stresujący i wymagający dla młodzieży. Co możesz zrobić, aby wesprzeć swojego nastolatka w edukacji?

• Stwórz odpowiednie warunki do nauki. Upewnij się, że Twoje dziecko ma spokojne i dobrze zorganizowane miejsce do nauki w domu. Miejsce to powinno być wolne od rozpraszaczy, z odpowiednim oświetleniem i wszelkimi niezbędnymi materiałami szkolnymi.
• Zainteresuj się jego edukacją. Rozmawiaj z dzieckiem o jego dniach w szkole, przedmiotach, które lubi i tych, które sprawiają mu trudność. Zainteresowanie rodziców edukacją dziecka pokazuje, że nauka jest ważna i warto o nią dbać.
• Pomagaj w organizacji czasu. Pomóż dziecku zarządzać czasem i zadaniami, aby mogło efektywnie łączyć naukę z innymi aktywnościami. Wspieraj je w tworzeniu list zadań do zrobienia i ustalania priorytetów.
• Rozmawiaj o celach i motywacji. Zachęcaj dziecko do wyznaczania celów szkolnych i osobistych. Pomóż mu zrozumieć, dlaczego nauka jest ważna i jak osiąganie dobrych wyników wpłynie na jego przyszłość.
• Ucz odpowiedzialności i samodzielności. Szkoła średnia to dobry czas na naukę odpowiedzialności. Zachęcaj dziecko do samodzielnego zarządzania swoimi obowiązkami szkolnymi, ale jednocześnie bądź gotowy do wsparcia, gdy tego potrzebuje. Pomagaj mu wyciągać wnioski z błędów, zamiast je krytykować.
• Monitoruj postępy, ale nie kontroluj przesadnie. Regularnie sprawdzaj postępy dziecka w nauce, ale unikaj nadmiernego kontrolowania. Wspieraj je oferując pomoc w razie potrzeby, ale pozwól mu również na samodzielne podejmowanie decyzji i uczenie się na własnych błędach.
• Celebruj sukcesy i wysiłki. Doceniaj nie tylko osiągnięcia, ale także wysiłki i zaangażowanie. Celebruj zarówno małe, jak i duże sukcesy, aby wzmocnić poczucie własnej wartości i motywację do dalszej pracy.
• Obserwuj i reaguj na oznaki trudności. Bądź czujny na wszelkie sygnały, że Twoje dziecko może mieć trudności w szkole, takie jak nagle pogorszenie wyników, zmiany w zachowaniu, wycofanie społeczne czy oznaki depresji lub lęku. Jeśli zauważysz coś niepokojącego, nie wahaj się poszukać profesjonalnej pomocy.

Pierwszy rok w szkole średniej to czas pełen wyzwań dla nastolatków, związany z większymi wymaganiami, zmianami emocjonalnymi i społecznymi. Pomoc rodziców odgrywa istotną rolę i umożliwia dziecku skuteczne radzenie sobie z napotkanymi trudnościami. Wspieranie nastolatka w pierwszym roku w nowej szkole wymaga cierpliwości, zrozumienia i otwartości. To wyzwanie dla całej rodziny, ale z odpowiednim podejściem, jest także okazją do wzmocnienia relacji. Dzięki odpowiedniemu wsparciu rodziców, nastolatek może przekształcić ten czas pełen wyzwań w okres pełen wzrostu, owocnej nauki i rozwoju osobistego.

Warto również rozważyć skorzystanie z pomocy specjalisty, jeśli lęk przed szkołą jest silny i utrudnia codzienne funkcjonowanie dziecka. Profesjonalna wsparcie może pomóc w rozpoznaniu i leczeniu fobii szkolnej.

Oczywiście każde dziecko jest inne i może potrzebować indywidualnego podejścia w tej kwestii. Wspólnymi siłami możemy sprawić, że powrót do szkoły będzie przyjemnym i ekscytującym doświadczeniem dla wszystkich, czego Wam z całego serca życzę.

Pozdrawiam serdecznie
Wojciech