Kiedy mózg woła o pomoc, czyli parę słów o udarze

Udary mózgu są jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności. Jakkolwiek mogą dotyczyć osób w każdym wieku, to najczęściej zapadają na niego mężczyźni po 50 roku życia. Obumarcie tkanki mózgowej na skutek niedokrwienia to właśnie udar. Może być spowodowany zatorem utworzonym przez skrzep lub krwawieniem do mózgu, tzw. „wylewem”.  Dysfunkcje związane z przebytym udarem mogą prowadzić do znaczących zmian w funkcjonowaniu psychofizycznym chorego. Obniżenie sprawności poznawczej, trudności w komunikacji i utrata samodzielności mogą wpłynąć na wycofanie się z życia społecznego. Może pojawić się problem z nazywaniem rzeczy, przedmiotów czy zjawisk, z wypowiadaniem słów, czy możliwością wypowiedzenie tylko jednego słowa lub frazy nie zależnie od kontekstu w jakim chory chce się z nami skomunikować. Problemy z przełykaniem, osłabienie lub utrata zmysłu wzroku, słuchu, amnezja.

Nierzadko jest to czas, w którym chorzy doświadczają silnych reakcji emocjonalnych takich jak lęk, przygnębienie, poczucie bezradności i ogromnej frustracji. Zmiany w funkcjonowaniu mózgu mogą wpłynąć na kontrolę emocji i prowadzić do nagłych wybuchów gniewu czy płaczu.

Przyczyny udaru mózgu

Dobra wiadomość jest taka, że jest mnóstwo przyczyn udarów na które mamy wpływ i możemy je wyeliminować. Należą do nich:

• nadciśnienie tętnicze
• migotanie przedsionków
• cukrzyca
• nadwaga
• nieprawidłowa dieta
• stres
• hipercholesterolemia
• nadużywanie alkoholu
• brak aktywności fizycznej
• palenie tytoniu
• choroba wieńcowa
• bezobjawowe zwężenie tętnicy szyjnej wewnętrznej
• hormonalna terapia zastępcza
• antykoncepcja hormonalna

Lista czynników niemodyfikowalnych jest znacznie krótsza, należą do nich:

• wiek (każde 20 lat po 55 roku życia)
• płeć męska
• rasa
• udar/ przemijające niedokrwienie w przeszłości
• obciążania rodzinne i genetyczne

Objawy udaru mózgu

Są dość specyficzne i uzależnione od miejsca, rozległości i obszaru mózgu dotkniętego niedokrwieniem. Mogą się manifestować zmianą wyglądu, niedowładami czy zaburzeniami mowy i orientacji. Symptomy te mogą mieć charakter krótkotrwały i przemijający (TIA) lub przyjąć formę wymagającą intensywnej rehabilitacji lub trwałego deficytu neurologicznego. W sytuacji nagłej w warunkach przedszpitalnych w szybkim rozpoznaniu pomocny może być schemat BE FAST.

Schemat BE FAST – na czym polega?

B-Balanse: sprawdź, czy pacjent utrzymuje równowagę

E- Eyes: sprawdź, czy pojawiły się zmiany w widzeniu (utrata częściowa lub całkowita wzroku po obu lub jednej stronie, podwójne widzenie)

F-Face: Poproś, aby chory się uśmiechnął i obserwuj, czy pojawiła się asymetria twarzy, opadnięty jeden z kącików ust?

A-Arms: Poproś chorego, aby podniósł obie ręce i obserwuj, czy jedna z nich opada lub jest słabsza.

S- Speech: Poproś, aby chory wypowiedział proste zdania. Zaobserwuj, czy pojawiły się zaburzenia mowy.

T-Time: jeśli zauważyłeś którykolwiek z tych objawów, natychmiast dzwoń po pogotowie.

Należy kierować się zasadą „time is brain” – strata czasu, to strata mózgu. Optymalny czas od momentu stwierdzenia objawów do wdrożenia leczenia trombolitycznego (rozpuszczającego skrzep powodujący zator), nie powinien przekraczać 4,5 godziny a od chwili przybycia do szpitala nie dłuższy niż 1 godzina.

Leczenie udaru niedokrwiennego obejmuje postępowanie trombolityczne, mające na celu rozpuszczenie powstałego materiału zatorowo-zakrzepowego za pomocą farmakoterapii lub zabiegowe polegające na poszerzeniu naczyń poprzez implantację stentu, czyli trombolektomię. W leczeniu później fazy stosuje się leczenie przeciwpłytkowe zapobiegające rozprzestrzenianiu się skrzeplin oraz zmniejszające ryzyko ponownego zamknięcia przepływu przez naczynie. Do podstawowych leków antyagregacyjnych zalicza się powszechnie stosowany kwas acetylosalicylowy.

Leczenie udaru krwotocznego mózgu związane jest z leczeniem neurochirurgicznym po uprzednim rozważeniu korzyści i ewentualnego ryzyka. Otymalny czas na jego wdrożenie, to 72 godziny od postawienia rozpoznania. Pęknięte tętniaki zaopatruje się metodą klipsowania co wiąże się również z otwarciem mózgowia bądź embolizacją przez dostęp od tętnicy udowej. W przypadku pękniętego tętniaka mózgu leczenie farmakologiczne polega na podaży nimodypiny przez okres od momentu rozpoznania do około 3 tygodni. W leczeniu udaru krwotocznego szczególne znaczenie ma normalizacja ciśnienia krwi. Wysokie jego wartości znacznie pogarszają rokowanie.

Twórca logoterapii Viktor Frankl uważa, że:

Człowiek może utracić wszystko, z wyjątkiem jednego: wyboru swojej postawy wobec zaistniałych okoliczności.

Jak pomóc osobie po udarze po powrocie do domu?

Opieka nad osobą po udarze wymaga wszechstronnego podejścia, obejmującego zarówno wsparcie fizyczne, jak i emocjonalne. Opiekunowie i rodzina odgrywają kluczową rolę w procesie rekonwalescencji, a ich zadania mogą być różnorodne i skomplikowane. Ważnym elementem leczenia po udarze jest rehabilitacja, która uwzględnia nie tylko aspekty fizyczne, ale także psychiczne. Terapia zajęciowa, psychoterapia mogą pomóc pacjentom w radzeniu sobie z wyzwaniami emocjonalnymi i społecznymi. Proces adaptacji do nowej rzeczywistości po udarze wymaga wsparcia zarówno ze strony specjalistów, jaki i bliskich. Wsparcie chorego będzie polegało również na odnalezieniu takich form dających satysfakcję aktywności, na które choroba nie ma wpływu i/lub sprzyja jego rehabilitacji.

Informacje dla rodziny i opiekunów

1. Zrozumienie udaru – udar mózgu to nagłe zdarzenie medyczne, które wymaga intensywnej rekonwalescencji. Wiedza na temat udaru i jego konsekwencji jest kluczowa dla skutecznej opieki.
2. Wsparcie fizyczne

• Higiena osobista – pomóż osobie w utrzymaniu higieny osobistej, dostosowując zadania do jej możliwości. Może to obejmować kąpiel, ubieranie się, i czynności związane z toaletą.
• Rehabilitacja – wspieraj uczestnictwo w ćwiczeniach rehabilitacyjnych zaleconych przez specjalistów. Zachęcaj do regularnych ćwiczeń, które mogą przyspieszyć proces rekonwalescencji.
• Pomoc w codziennych czynnościach – asystuj w codziennych czynnościach, takich jak jedzenie, przemieszczanie się, czy komunikacja, zwracając uwagę na zachowanie maksymalnej możliwej niezależności osoby, którą opiekujesz się.

3. Wsparcie emocjonalne

• Komunikacja – rozwijaj otwartą komunikację, pozwalając wyrażać uczucia i frustracje. Bądź cierpliwy i pełen empatii.
• Znajdowanie czasu dla siebie – znalezienie czasu na relaks i regenerację jest kluczowe dla zachowania zdrowia psychicznego opiekuna.
• Zwracanie się po pomoc – nie bój się prosić o pomoc rodziny, przyjaciół lub korzystać z lokalnych ośrodków wsparcia dla opiekunów.

4. Zarządzanie domem

• Zakupy i gotowanie – planuj posiłki i zakupy tak, aby były zdrowe i zgodne z potrzebami osoby, którą opiekujesz się.
• Sprzątanie i utrzymanie porządku – utrzymuj czystość i porządek w domu, co może pozytywnie wpłynąć na samopoczucie.
• Zarządzanie finansami – pomagaj w zarządzaniu finansami, w tym w płaceniu rachunków i zarządzaniu środkami.

5. Dbając o siebie jako opiekuna

• Zdrowie fizyczne – dbaj o własne zdrowie, jedz zbilansowane posiłki, wysypiaj się i ćwicz regularnie.
• Zdrowie psychiczne – zwracaj uwagę na własne samopoczucie emocjonalne. Rozważ wsparcie psychologiczne, jeśli odczuwasz stres, depresję, lub wypalenie.
• Sieci wsparcia – korzystaj z sieci wsparcia, w tym z grup wsparcia dla opiekunów, które mogą oferować porady i emocjonalne wsparcie.

Rola opiekuna osoby po udarze jest wymagająca, ale też niezwykle ważna. Pamiętając o powyższych wskazówkach, można wspierać skutecznie, jednocześnie dbając o własne zdrowie i samopoczucie. Niebywale istotne jest budowanie poczucia sprawczości, nadziei i poczucia sensu. Cytując Frankla:

Człowiek jest zdolny do przetrwania najtrudniejszych warunków, gdy tylko ma poczucie, że jego życie ma wartość i sens.

Autor: dr n. zdr. Aleksandra Brodowska