Kiedy robi się niesmacznie, czyli psychosomatyczne uwarunkowania dolegliwości układu pokarmowego

Dolegliwości układu pokarmowego

Układ pokarmowy, to nie tylko złożony system anatomiczny, ale także obszar, na który znaczący wpływ mogą mieć nasze emocje i ogólnie rzecz biorąc, stan psychiczny. W ostatnich latach coraz więcej badań skupia się na związku pomiędzy zdrowiem psychicznym a funkcjonowaniem układu pokarmowego. Jak pisał w swoim pierwszym artykule w „The Globe and Mail” Gabor Mate: „Jeśli nie pozwolono nam nauczyć się mówić nie (…) nasze ciało w końcu powie to za nas”. Odkrycia te ukazują jak silnie doświadczenia emocjonalne mogą wpływać na trzewia. W codziennym życiu niejako intuicyjnie, bo zanim zjawisko wpływu psychiki na ciało zostało udowodnione w sposób naukowy, używano następujących zwrotów określających niektóre stany emocjonalne:

• coś leży mi na wątrobie, opisując jakieś zmartwienie, ból emocjonalny,
• we flakach się przewraca- kiedy coś jest trudne do zaakceptowania, przeżywamy silny stres,
• flaki sobie wypruwać- bardzo się starać, ponad miarę, wykonywać ogromny wysiłek,
• nie mogę tego strawić- kiedy trudno jest zaakceptować zaistniałe fakty,
• tego już nie przełknę- brak zgody, kiedy przekraczane są czyjeś granice,
• gardłowa sprawa- kryzysowa, trudna i pilna zarazem,
• żołądek podszedł mi do gardła- kiedy nagle coś bardzo odczuwamy np. lęk, strach,
• żołądkować się o coś- złościć się lub o coś wykłócać,
• wiercić dziurę w brzuchu- dręczyć kogoś psychicznie, przekraczać granice, mocno nalegać na coś,
• gorzko się o czymś przekonać– kiedy czujemy się zawiedzeni,
• kogoś zalała żółć- opisując czyjąś złość lub złośliwość,
• skwaszona mina- niezadowolenie z czegoś,
• mieć niedosyt- potrzebować czegoś więcej, brak poczucia spełnienia,
• coś jest ością w gardle- konieczność znoszenia sytuacji, której się nie akceptuje.

Wyniki prowadzonych badań w obszarze psychoneurofizjologii dowodzą, że reakcje emocjonalne indukują aktywność w obszarze podwzgórza, które to z kolei uruchamia mechanizmy motoryczne, trzewne i neurohormonalne. W ramach schorzeń uwarukowanych psychosomatycznie najczęściej wymienia się choroby układu oddechowego, krążenia, układu ruchu (np. fibromialgia) a nawet skóry. Jednym z najczęściej spotykanych systemów obrazujących stan przewlekłego napięcia i dysstresu jest układ pokarmowy. W niniejszym artykule pozwolę sobie przedstawić niektóre z nich.

Stres i Zespół Jelita Drażliwego (IBS- Iritable Bowel Syndrom)

Jeden z przykładów, to związek pomiędzy stresem a Zespołem Jelita Drażliwego (IBS). Silnie odczuwany stres może wywołać nadmierne napięcie w jelitach, prowadząc do bólu brzucha, wzdęć, zaburzenia rytmu wypróżnień. Po raz pierwszy został opisany przez sir Williama Oslera w 1892 r. Szacuje się, że ok 20% populacji może być dotknięta IBS z czego większość przypadków będzie dotyczyła płci żeńskiej. Jako istotny czynnik etiologiczny wymienia się infekcje, szczególną uwagę poświęcając patogenom jelitowym z rodziny Enterobacteriaceae wywołujących hiperplazję komórek enterochromachinowych odpowiadających za nadmierną sekrecję serotoniny, co w efekcie prowadzi do występowania biegunek. Generalnie wyróżnia się:

• postać z przewagą biegunek,
• z przewagą zaparć,
• postać mieszaną,
• oraz określaną jako niezdefiniowana.

Zgodnie z Kryteriami Rzymskimi głównym jest nawracający ból lub dyskomfort (określony jako przewlekłe uczucie inne niż ból) w jamie brzusznej trwający co najmniej 3 dni w miesiącu przez ostatnie 3 miesiące. Dodatkowo występowanie 2 lub więcej z poniższych objawów:

• poprawa po wypróżnieniu,
• początek dolegliwości związany ze zmianą częstotliwości wypróżnień,
• Początek dolegliwości związany ze zmianą wyglądu stolca.

Obok farmakoterapii, obserwuje się skuteczność terapeutyczną po przeszczepie mikroflory jelitowej i kałowej. Wsparcie psychoterapeutyczne zdecydowanie powinno znaleźć się w kanonie zasad holistycznej opieki nad chorym.

Obserwacje kliniczne w sposób znamienny udowadniają, że depresja w wywiadzie, życie w samotności i bezrobocie zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia IBS. Również u pacjentów dotkniętych przemocą fizyczną czy seksualną występowanie zespołu jelita drażliwego występowało znamiennie częściej.

Choroba Refluksowa Przełyku

(GERD- Gastroesophageal Reflux Disase)

Depresja jest jednym z czynników predykcyjnych do wystąpienia choroby refluksowej przełyku. U chorujących dość często zauważa się zaburzenia lękowe i nieumiejętność zrelaksowania się, funkcjonowanie w dużym napięciu psychicznym. Co do częstości zachorowań, nie zaobserwowano zależności od płci. Z pewnością nadwaga i otyłość zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się charakterystycznych objawów. Zauważono, że zdecydowanie częściej występuje w krajach wysokorozwiniętych. Wzmożona aktywność kwasu żołądkowego, charakterystyczna dla tej choroby, może być związana z zaburzeniami nastroju. W tym przypadku kwaśna treść żołądkowa cofa się do przełyku powodując uczucie pieczenia-zgagę, ból w klatce piersiowej. Ustalenie rozpoznania opiera się na wywiadzie, z którego wynika, że zgaga w ciągu ostatnich 3 miesięcy pojawiła się minimum 2 razy w tygodniu, badania endoskopowego czasami z pobraniem wycinka do badań histopoatologicznych oraz ph-metrii z impedacją.

Uczucie „palenia w przełyku” nasila się w pozycji leżącej na wznak, w przodopochyleniu oraz po spożyciu niektórych produktów np. mocno przyprawionych smażonych czy słodkich. W wielu przypadkach, gdy objawy są znacznie nasilone powoduje kaszel zwłaszcza w trakcie spoczynku nocnego, uszkodzenie szkliwa zębów oraz stany zapalne błony śluzowej przełyku. Zachowawczo zaleca się noszenie nieobciskającej okolic brzucha odzieży, spożywanie raczej mniejszych porcji jedzenia częściej niż 3 razy dziennie. Unikanie produktów w wywołujących zgagę (lista jest dość zindywidualizowana). Ważną wskazówką jest również półwysokie ułożenie do snu oraz powstrzymanie się od jedzenia i picia na ok1 godzinę przed udaniem się na spoczynek nocny.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Choroba wrzodowa żołądka rozwija się na skutek kilku czynników. Przede wszystkim wymienia się tutaj infekcję Helicobacter pylori oraz stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Zygmunt Freud uważał, że istotą somatyzacji jest konwersja, czyli skierowanie energii z konfliktu lub procesu psychologicznego w stronę narządu wewnętrznego, na skutek jej nadmiernej kumulacji spowodowanej nieumiejętnością lub brakiem jej uwolnienia. Dowiedziono, że przewlekły disstres może być czynnikiem wyzwalającym zachorowanie. Silna aktywacja układu przysadka-podwzgórze nadnercza, doprowadza do zahamowania protekcyjnego działania prostaglandyn, zwiększonej sekrecji kwasu żołądkowego oraz przewlekłego skurczu naczyń krwionośnych powodując niedokrwienie błony śluzowej obniżając w ten sposób jej odporność na działanie kwasu żołądkowego. Niektóre doniesienia podają, że nawet 65% przypadków choroby wrzodowej żołądka może być spowodowana przez stres. Wymienia się również pewne postawy i cechy osobowości chorych. Często są to ludzie z silną potrzeba współzawodnictwa, osiągnięć z dużą potrzebą dominacji. Równocześnie towarzyszy im nieustające przekonanie, iż nie są w stanie sprostać stawianym sobie wysokim wymaganiom. Może im towarzyszyć stały lęk przed kompromitacją a ocena własna jest ściśle związana z aprobatą otoczenia.

Objawami choroby wrzodowej mogą być:

• ból w ok nadbrzusza na czczo nad ranem lub nocą lub po spożyciu ciężkostrawnych posiłków, alkoholu. Dolegliwość może ujawnić się również pod wpływem przeżywanego stresu,
• nudności, wymioty,
• niesmak w ustach,
• biegunki na przemian z zaparciami stolca,
• zgaga,
• spadek masy ciała.

Leczenie to zazwyczaj antybiotykoterapia w przypadku stwierdzenia dodatniego testu urazowego oraz zażywanie blokerów pompy protonowej hamujących wydzielanie soku żołądkowego. Ważnymi elementami terapii są również dieta, odpoczynek oraz stosowanie technik poznawczych i behawioralnych pozwalających na regulację napięcia i konstruktywne radzenie sobie ze stresem. Te ostanie, jak widać będą uzasadnione we wszystkich przypadkach schorzeń psychosomatycznych.

Autor: dr n. zdr. Aleksandra Brodowska