Rozmowa z pacjentem chorym na cukrzycę
Co warto wiedzieć i jak się do tego przygotować?
Uznana za chorobę cywilizacyjną cukrzyca, jest tak rozpowszechniona, że w zasadzie trudno byłoby znaleźć kogoś, kto nigdy o niej nie słyszał, nie miał osoby w otoczeniu bliższym lub dalszym, która by na nią nie chorowała. Dotyka zarówno dzieci, osoby w wieku średnim i senioralnym. Dwa najbardziej rozpowszechnione typy to cukrzyca typu 2 i typu 1 (dawniej zwane również jako insulinozależna i insulinoniezależna), choć jest ich nieco więcej jak m in. LADA, MODY I, MODY II.
Na szczególną uwagę zasługuje cukrzyca ciężarnych, która pojawia się wraz z ciążą i mija z urodzeniem dziecka. W takiej sytuacji istotne znaczenie ma wsparcie młodej kobiety w działaniach terapeutycznych jak również wyczulenie na prewencję zachorowania w przyszłości. Do tej pory uznaje się cukrzycę za chorobę nieuleczalną a za główny cel doprowadzenie chorego do normoglikemii, normotonii, wyrównania gospodarki lipidowej i optymalizację masy, a raczej składu ciała.
Realną szansę na wyleczenie można przedstawić pacjentowi, u którego pojawiła się cukrzyca polekowa na skutek przyjmowania np. dużych dawek sterydów. Czasami zdarza się, że po odstawieniu leku, objawy cukrzycy mijają. W życiu publicznym nierzadko jeszcze chorzy muszą się mierzyć z panującymi stereotypami dotyczącymi choroby, np.:
- że jest ona wyłącznie wynikiem spożywania zbyt dużej ilości słodyczy;
- cukrzyk powinien zupełnie wyeliminować węglowodany z diety (!);
- cukrzycą można się zarazić (znane są przypadki z medycyny szkolnej, gdzie pielęgniarka prowadzi akcję uświadamiającą rodziców, że ich dziecko nie zarazi się od chorego kolegi w klasie);
- nie powinien uprawiać żadnych sportów.
Również w kategoriach jatrogennych można rozpatrywać komunikaty płynące z placówek ochrony zdrowia jak np.:
- po każdej insulinie należy od razu zjeść posiłek
(oczywiście raczej należy uwzględnić rodzaj insuliny i schematu insulinoterapii);
- każdy chory powinien codziennie po kilka razy dokonywać pomiaru glikemii
(w rzeczywistości takie wskazanie uzależnia się od schematu insulinoterapii, wyrównania cukrzycy i samopoczucia chorego);
- jeśli poranne cukry są wysokie to zrezygnować z kolacji (sic!)
(hiperglikemia poranna może być efektem hipoglikemii nocnej i pojawić się jako mechanizm kontrregulacyjny, zatem brak posiłku wieczornego może tę hipoglikemię jeszcze bardziej pogłębić)
Jakie obszary omawiać z pacjentem chorym na cukrzycę?
Szczególne obszary komunikacji z chorym na cukrzycę dotyczą:
- włączenia w grupę ryzyka i procesu diagnostycznego;
- momentu postawienia ostatecznej diagnozy;
- wsparcia edukacyjnego w zakresie:
- samoopieki (m in. wykonania i przygotowania iniekcji, przygotowania pompy insulinowej);
- samokontroli (wykonania pomiaru glikemii, samoobserwacji w tym badania stóp);
- prewencji powikłań ostrych i przewlekłych (hipo i hiprglikemia, mikro i makroangiopatie);
- postępowania w stanach nagłych;
- stylu życia (aktywności fizycznej, zawodowej sposobu odżywiania, wzmacnianie dobrostanu psychicznego);
- kierowania do specjalistycznego poradnictwa.
Najważniejsze rekomendacje co do postępowania psychologicznego w cukrzycy wg PTD (Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego) na 2023r.
- Stan psychiczny osoby z cukrzycą należy oceniać przy rozpoznaniu leczenia a następie podczas każdej wizyty lekarskiej [B]
- Depresja często współistnieje z cukrzycą i istotnie zwiększa ryzyko rozwoju jej powikłań [A]
- U osób z cukrzycą należy ocenić występowanie objawów lękowych, uzależnienia, zaburzeń odżywiania się, osłabienia poziomu procesów poznawczych. Stany te mogą znacznie osłabiać adaptację do choroby [B]
- Opieka psychologiczna i społeczna powinna być zintegrowana z podejściem skoncentrowanym na współpracy z osobą z cukrzycą i dostępna dla wszystkich chorych w celu optymalizacji wyników leczenia i jakości życia [A]
Interwencje psychologiczne jak i komunikacja powinny być ukierunkowane na rozwijanie poczucia wpływu na przebieg choroby i kształtowanie stylu radzenia sobie z cukrzycą.
- Rozwijanie poczucia wpływu na przebieg choroby.
- Dostosowanie treści na temat choroby i jej leczenia do możliwości odbiorcy, tak by komunikat był zrozumiały,
- Wspólne formułowanie celów i planów terapeutycznych w sposób umożliwiający wybór indywidualnej, własnej strategii, która powinna być najmniej uciążliwa i przynosić maksymalne korzyści,
- Stopniowe dochodzenie do optymalnego poziomu stosowania się do zaleceń (strategia małych kroków); (“Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę …”)
- Oferowanie możliwości pomocy w przypadku niepowodzeń w realizacji ustalonych wcześniej planów
- Kształtowanie i utrzymanie stylu radzenia sobie z cukrzycą zorientowanego na rozwiązanie problemów związanych z chorobą.
Na etapie diagnozowania jednym z najbardziej podstawowych badań jest doustny test tolerancji glukozy. Oto jakie przykładowe komunikaty możemy skierować do pacjenta:
- Zlecono Panu wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy. Dzięki temu testowi poznamy…. Rozumiem, że wyraża Pan zgodę na wykonanie takiego testu.
- Czy jest coś o co chciałby Pan w związku z tym zapytać?
- Pozwoli Pan, że przekażę kilka istotnych wskazówek do tego jak przygotować się do badania?
- Proszę nie wprowadzać żadnej szczególnej diety, postu ani objadania się na 3 dni przed pobraniem krwi. Proszę, żeby to był taki styl odżywiania i aktywności fizycznej jaki prowadzi Pan na co dzień.
- Test będzie przeprowadzony w godzinach porannych i ważne, żeby pozostał Pan na czczo.
- Po pobraniu pierwszej próby krwi, otrzyma Pan do wypicia stężony roztwór glukozy.
- Otrzymaną glukozę należy wypić w ciągu maksymalnie 5 min.
- Po 2 godzinach od wypicia pobiera się kolejną próbkę krwi.
- W czasie oczekiwania proszę nie wykonywać żadnego wysiłku fizycznego, intensywnych spacerów- to mogłoby wpłynąć na wynik badania. Może Pan w tym czasie zrelaksować się przeglądając prasę lub czytając książkę.
- Wyniki testu mogą potwierdzić lub wykluczyć cukrzycę; mogą również wskazać na stany przedcukrzycowe tj. nieprawidłowa glikemia na czczo lub nieprawidłowa tolerancja węglowodanów.
W sytuacji postawienia ostatecznej diagnozy, kiedy chory dowiaduje się, że ma rozpoznaną cukrzycę, warto wziąć pod uwagę, że jest to moment w którym niejako traci siebie zdrowego. Staje się chorym przewlekle. To czas wymagający szczególnej delikatności i uważności na potrzeby pacjenta. Zarzucanie na wstępie informacjami o możliwych powikłaniach ostrych i przewlekłych może spowodować jeszcze wyższy poziom lęku i napięcia u chorego, spowodować niechęć do dalszej edukacji. W tej grupie chorych zauważa się znamiennie często występowanie współistniejącej depresji, która skorelowana jest ze zbyt niską umiejętnością postępowania w chorobie a w szczególności z hiperglikemią oraz świadomością wzrostu ryzyka powstania powikłań sercowo naczyniowych oraz retinopatii cukrzycowej. W komunikacji z chorym należy oczywiście uwzględnić możliwości poznawcze oraz wiek pacjenta. W przypadku cukrzycy typu 2 zazwyczaj są to chorzy w wieku senioralnym a rozwinięta retinopatia uniemożliwia lub znacznie utrudnia odczytanie treści podanych w formie ulotek czy książeczek edukacyjnych.
Możliwe komunikaty uwzględniające profilaktykę powikłań skoncentrowane na rozwiązaniach:
- Kiedy rozpozna pan u siebie objawy hipoglikemii proszę spożyć coś słodkiego np. napój czy glukozę z saszetki.
- Kiedy rozpozna pan u siebie objawy hipoglikemii, proszę natychmiast wyciągnąć glukagon i wykonać iniekcję. Na opakowaniu znajduje się krótka, obrazkowa instrukcja (w przyp. cukrzycy typu 1).
- Proszę pamiętać, żeby zaraz po podaniu glukagonu spożyć posiłek węglowodanowy (glukagon szybko podniesie poziom glukozy, ale na krótko).
- Co prawda cukrzyca wiąże się z ryzykiem powikłań jednak można im zapobiec poprzez wyrównanie glikemii, wizyty kontrolne u diabetologa, podologa, okulisty i nieinwazyjną profilaktykę kardiologiczną.
- Poczucie bezpieczeństwa może podnieść noszenie opaski z informacją o chorowaniu na cukrzycę, noszenie ze sobą glukozy w saszetkach.
- Jeśli odczuje pan niepokojące zmiany samopoczucia związane z glikemią, proszę poinformować o tym bliskich lub opiekunów i zmierzyć lub odczytać poziom glukozy we krwi.
W ramach przekazania choremu kompetencji związanych z samoopieką, konieczne staje się kształtowanie umiejętności technicznych związanych z pomiarem glikemii, obsługą pompy insulinowej, czy podaży insuliny za pomocą pena. W tych przypadkach pomocne może być użycie metody 4 kroków w której to najpierw pokazujemy czynność w tzw. próbie niemej, następnie pokazujemy dokładnie to samo dodając krótki, merytoryczny komentarz. W kolejnym kroku prosimy pacjenta o wydanie nam poleceń wg których będziemy tę czynność wykonywać a na zakończenie to pacjent osobiście wykona iniekcję słuchając komend edukatora lub kolejnego uczestniczącego w szkoleniu pacjenta.
Dla przykładu, ucząc wykonania iniekcji z insuliny po wcześniejszym, krótkim, wstępie teoretycznym, komunikaty mogłyby brzmieć następująco:
- Sprawdź, czy w penie znajduje się właściwa insulina.
- Zdezynfekuj gumową część fiolki.
- Ściągnij dolne zabezpieczenie jałowej igły.
- Ruchem obrotowym nałóż igłę na pena przebijając równocześnie gumową część fiolki.
- Usuń wierzchnią osłonę igły.
- Nabierz zalecaną dawkę insuliny poprzez odciągnięcie tłoka ruchem obrotowym.
- Równocześnie sprawdź jaka wartość pokazuje się w okienku kontrolnym.
- Do zalecanej dawki insuliny dodaj jeszcze 1 jednostkę.
- Zdejmij wewnętrzną osłonę igły.
- Naciskając tłok od dołu ku górze wypuść 1 jednostkę insuliny.
- Sprawdź, czy po upuszczeniu 1 jednostki pojawiła się kropla na końcówce igły.
(Jeśli się pojawiła, pen jest gotowy do podaży insuliny. Jeśli nie, należy dodać i ponownie wypuścić jednostkę insuliny).
- Zdezynfekuj miejsce wkłucia, poczekaj aż skóra stanie się sucha*
(w warunkach domowych przy możliwości zachowania podstawowych zasad higieny, nie ma konieczności dezynfekowania miejsca wkłucia przed podażą insuliny za pomocą pena).
- Chwyć fałd skórny.
- Wbij igłę w tkankę podskórną pod kątem 90˚.
- Naciśnij tłok obserwując równocześnie okienko kontrolne, potwierdzające podaż insuliny.
- Kiedy w okienku kontrolnym pojawi się wartość „0”, policz do 10 i usuń igłę z tkanek.
- Igłę z tkanek usuń cały czas trzymając wciśnięty tłok.
- Miejsce wkłucia zabezpiecz gazikiem.
- Chwyć zewnętrzną osłonę igły i nałóż ją na pen.
- Ruchem obrotowym w bezpieczny sposób usuń igłę z pena.
- Zabezpiecz pen zatyczką.
- Odłóż w miejsce nie narażone na działanie skrajnych temperatur i promienie słoneczne.
Pacjenci otrzymują wsparcie zrzeszając się w stowarzyszeniach, czy uczestnicząc w spotkaniach grup organizowanych przez kliniki diabetologiczne. Istotne jest, by treści komunikatów na etapie edukacji chorego, były podzielone na mniejsze moduły i uwzględniały priorytety widziane z perspektywy edukowanego.
Jeżeli chciałbyś poznać setki sposobów na komunikację z pacjentem to zapraszamy Cię na merytoryczne i wartościowe szkolenie z komunikacji medycznych z pacjentem z rozpoznaniem cukrzycy.
Autor: dr n. zdr. Aleksandra Brodowska
Mam nadzieję, że zawarte treści były dla Ciebie inspirujące, a teoria przyda się w uzyskiwaniu lepszych wyników w pracy.
Gdybyś chciał nabyć umiejętności w zakresie komunikacji z pacjentem z rozpoznaniem cukrzycy zapraszam do kontaktu
Zapraszamy na nasze bezpłatne konsultacje: 605737507
Centrum Psychologii Stosowanej – CPS