W podróży za bolesnym cieniem pacjentów z fibromialgią

Pacjent z fibromialgią, to wyjątkowy „podróżnik”. Bardzo często to osoba wędrująca od gabinetu lekarskiego do gabinetu, ze stosem wyników badań, od wielu specjalistów. Nierzadko z krzywdzącą etykietą „symulant”, bo przecież wyniki badań są całkiem w porządku, nic niepokojącego się nie dzieje. Nic, oprócz obezwładniającego bólu, który uniemożliwia normalne funkcjonowanie.

Fibromialgia to schorzenie dotykające głównie kobiety w wieku 30-50lat. Objawia się uogólnionym bólem całego narządu ruchu, sztywnością i drętwieniem kończyn. Równie dokuczliwe stają się zaburzenia snu i wzmożona męczliwość. Mimo wieloletnich badań, nie odkryto bezpośredniego markera biochemicznego, który pozwoliłby na szybkie postawienie prawidłowej diagnozy. Co charakterystyczne, w badaniu fizykalnym u wszystkich chorych identyfikuje się typowe punkty bolesne pod wpływem palpacji.

Neurobiologiczne podstawy psychogennego wpływu

U większości chorych stwierdza się zmęczenie po spoczynku nocnym a w badaniu EEG zaburzenia 4 fazy NREM. Niebywale interesujące okazały się wyniki badania, w którym to osobom zdrowym zaburzano, tę właśnie fazę snu, co w efekcie doprowadziło do pojawienia się objawów fibromialgii. Charakterystyczne są również: obniżenie poziomu metabolitów serotoniny oraz hormonu wzrostu.

Stres i depresja

Wielu, bo aż 30% spośród chorych spełnia kryteria rozpoznania zaburzeń psychicznych w tym depresji, somatyzacji. Chroniczny ból i zmęczenie eliminują pacjenta z aktywności zawodowej i społecznej. Dodatkowo brak zrozumienia dla przeżywanego cierpienia, oskarżenia o lenistwo i symulowanie choroby, wzmaga poczucie winy i obniża nastrój pacjenta. Najczęściej mija dużo czasu, zanim zostanie postawiona właściwa diagnoza. Zaobserwowano zwiększoną reakcję na stres, chociaż mniejsze wydzielanie kortyzolu w tej sytuacji. Niemożnoś przewidzenia, kiedy nasili się ból, może prowadzić do depresji, lęku Psychogenne uwarunkowania fibromialgii często wprowadzają pacjentów w tzw. „łańcuch bólu”. To proces, w którym doświadczenie bólu zwiększa poziom stresu i odczuwanego lęku, co w konsekwencji nasila dolegliwości bólowe. Cykl ten może stać się samonapędzającym się mechanizmem, utrzymującym się w czasie.

Terapia

W terapii fibromialgii coraz częściej uwzględnia się przede wszystkim aspekty psychologiczne. Terapie poznawczo-behawioralne, relaksacyjne oraz skoncentrowane na redukcji stresu, mogą przynieść ulgę w zarządzaniu bólem. Kluczową staje się współpraca z psychologiem lub terapeutą.

W ramach farmakoterapii stosuje się leki z wielu grup. Nierzadko zanim dopasuje się odpowiednią, najbardziej skuteczną, trzeba wypróbować kilka różnych preparatów. Są to leki przeciwdepresyjne, które wspomagają również obniżenie dolegliwości bólowych i poprawiają jakość snu. Przeciwbólowo zaleca się paracetamol i tramadol. Inne leki jak opioidy, NLPZ, steroidy nie wykazały w tym przypadku skutecznego działania. Jak się okazało, leki przeciwpadaczkowe w przypadku fibromialgii wykazują skuteczność w łagodzeniu dolegliwości bólowych, zaburzeń snu i zmęczenia. U niektórych pacjentów zastosowanie leków rozluźniających mięśnie przynosi ulgę.

Niefarmakologiczne formy leczenia obejmują: balneoterapię, kinezyterapię oraz ćwiczenia usprawniające. Istotną rolę w opiece nad chorym pełni psychoterapia behwioralno-kognitywna oraz inne formy mające na celu radzenie sobie ze stresem, obniżonym nastrojem i innymi wskaźnikami wpływającymi na jakość życia.

W łagodzeniu bólu sprawdza się również terapia TENS. Chory może z niej skorzystać również w warunkach domowych, kiedy tylko tego potrzebuje. Pacjent przykłada elektrody do miejsc bolesnych i ustawia odpowiednie natężenie działania prądu.

Niektóre z metod nie potwierdzonych naukowo, jak akupunktura, tai-chi, mogą być cennym uzupełnieniem innych form terapii.

Szkolenia dla personelu medycznego

Jak wesprzeć psychologicznie pacjentów z fibromialgią? Oto klucz do lepszego życia.

Wsparcie psychologiczne odgrywa kluczową rolę w leczeniu i poprawie jakości życia osób dotkniętych fibromialgią.

  • Terapeuci specjalizujący się w leczeniu fibromialgii mogą pomóc pacjentom w radzeniu sobie z trudnościami psychicznymi związanymi z chorobą. Terapie poznawczo-behawioralne, terapie relacji interpersonalnych czy terapie oparte na mindfulness mogą przynieść ulgę w radzeniu sobie z bólem oraz pomóc w zrozumieniu i akceptacji choroby.
  • Grupy wsparcia jako źródło wzajemnego utrzymania motywacji. Udział w grupach wsparcia dla osób z fibromialgią może być korzystny zarówno dla zdrowia psychicznego, jak i fizycznego. Wspólna wymiana doświadczeń, zrozumienie sytuacji innych pacjentów oraz wspólne dążenie do poprawy jakości życia stanowią skuteczną formę wsparcia emocjonalnego.
  • Edukacja pacjentów w zakresie zdrowia psychicznego. Ważne jest również, aby pacjenci z fibromialgią byli edukowani na temat wpływu choroby na zdrowie psychiczne. Zrozumienie związku między ciałem a umysłem może pomóc w skuteczniejszym radzeniu sobie z przewlekłym bólem oraz utrzymaniu zdrowego stanu psychicznego.
  • Integracja opieki psychologicznej z leczeniem medycznym. Skuteczne zarządzanie fibromialgią wymaga współpracy lekarzy różnych specjalności, w tym reumatologów, neurologów i psychoterapeutów. Integracja opieki medycznej i psychologicznej pozwala na kompleksowe podejście do choroby, uwzględniając zarówno aspekty fizyczne, jak i psychiczne.
  • Znaczenie wsparcia rodziny i przyjaciół. Wsparcie psychologiczne dla pacjentów z fibromialgią nie ogranicza się jedynie do profesjonalnej pomocy. Bliscy, rodzina i przyjaciele odgrywają niezwykle ważną rolę w procesie zdrowienia. Zrozumienie, cierpliwość i aktywne wsparcie emocjonalne mogą znacznie poprawić jakość życia pacjentów.

Jakie techniki psychologiczne i terapie mogą stosować pacjenci z fibromialgią?

Pacjenci z fibromialgią mogą korzystać z różnorodnych technik psychologicznych i terapii, które pomagają zarówno w radzeniu sobie z bólem fizycznym, jak i skomplikowanymi wyzwaniami emocjonalnymi związanymi z tą chorobą. Poniżej przedstawiam kilka popularnych technik psychologicznych i terapii, które mogą być skuteczne w przypadku fibromialgii:

  1. Terapia Poznawczo-Behawioralna (CBT): pomaga pacjentom zidentyfikować i zmieniać negatywne wzorce myślowe i zachowań związane z bólem. Uczy skutecznych strategii radzenia sobie z przewlekłym bólem, takich jak techniki relaksacyjne czy zmiana myślenia o bólu.
  2. Terapia Akceptacji i Zaangażowania (ACT): skupia się na akceptowaniu doświadczanego bólu i jednoczesnym skoncentrowaniu się na wartościach i celach życiowych. Pomaga w rozwijaniu elastyczności psychicznej i dążeniu do pełnego, wartościowego życia pomimo obecności bólu.
  3. Mindfulness i Medytacja: nauczanie pacjentów technik mindfulness może pomóc w zwiększeniu świadomości ciała, co może prowadzić do lepszego zarządzania bólem. Medytacja mindfulness może także wspomagać redukcję stresu i poprawę samopoczucia psychicznego.
  4. Biofeedback: technika, która pomaga pacjentom kontrolować funkcje fizjologiczne, takie jak napięcie mięśni czy rytm serca, poprzez świadomość i trening. Pomaga w redukcji napięcia mięśniowego, co może przynieść ulgę w przypadku bólu związanego z fibromialgią.
  5. Terapia Interpersonalna (IPT): koncentruje się na poprawie relacji społecznych pacjenta, co może być istotne, zwłaszcza gdy choroba wpływa na życie rodzinne i społeczne. Pomaga w radzeniu sobie z izolacją społeczną i rozwijaniu zdrowszych relacji interpersonalnych.
  6. Terapia Grupowa: udział w grupach wsparcia, gdzie pacjenci mogą dzielić się doświadczeniami i strategiami radzenia sobie z chorobą. Budowanie wsparcia społecznego oraz zrozumienie, że nie są sami w swoich trudnościach.
  7. Terapia Zorientowana na Rozwiązania (SFBT): skupia się na identyfikowaniu i wzmocnieniu mocnych stron pacjenta oraz poszukiwaniu konkretnych rozwiązań problemów. Może pomóc w skoncentrowaniu uwagi na możliwościach zmiany i poprawy jakości życia.
  8. Psychoterapia Psychodynamiczna: pomaga pacjentom zrozumieć głębsze źródła ich problemów emocjonalnych i psychicznych. Praca nad akceptacją trudnych uczuć i zrozumienie mechanizmów obronnych może być pomocne w radzeniu sobie z chorobą.

Fibromialgia to choroba, która wpływa na różne sfery życia pacjenta, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Wsparcie psychologiczne jest nieodzowną częścią kompleksowego leczenia tej choroby. Terapie psychologiczne, grupy wsparcia, edukacja i integracja opieki medycznej z opieką psychologiczną są kluczowe dla poprawy jakości życia osób zmagających się z fibromialgią. Wspólne działania lekarzy, terapeutów i bliskich mogą pomóc pacjentom w radzeniu sobie z trudnościami, związanymi z tą przewlekłą chorobą, oraz prowadzić do pełniejszego i bardziej satysfakcjonującego życia.

Ważne jest, aby wybór konkretnych technik psychologicznych był dostosowany do indywidualnych potrzeb i preferencji pacjenta. Skonsultowanie się z doświadczonym terapeutą lub psychologiem może pomóc w znalezieniu najbardziej efektywnej strategii dla danej osoby dotkniętej fibromialgią.

Autor: dr n. zdr. Aleksandra Brodowska

mgr pielęgniarstwa
mgr pielęgniarstwainstruktor symulacji medycznej, trener komunikacji CC