Asertywność to sposób zachowania, w którym osoba wyraża swoje prawa i potrzeby w sposób jasny, spokojny i pewny siebie, jednocześnie szanując prawa i potrzeby innych ludzi. Osoba asertywna umie wyrażać swoje zdanie, odmówić bez krzywdzenia innych, a także potrafi słuchać i rozumieć stanowisko innych osób. Asertywność jest pozytywnym zachowaniem, które pozwala na lepszą komunikację z innymi i unikanie konfliktów.

Osoby asertywne – charakterystyka

Osoby, które są asertywne, zwykle mają lepsze relacje z innymi ludźmi, ponieważ potrafią wyrażać swoje potrzeby i granice w sposób jasny i zrozumiały. W przeciwieństwie do zachowań agresywnych lub uległych, asertywność pozwala na skuteczne rozwiązywanie problemów i konfliktów, co może przynieść wiele korzyści w życiu osobistym i zawodowym.

Osoby asertywne są z jednej strony pewne siebie a z drugiej strony szanują swojego rozmówcę i prowadzą partnerską rozmowę. Asertywność to również umiejętność przekazania własnej opinii, własnego zdania wtedy, kiedy jest to istotne. W komunikacji asertywnej pojawia się swoboda komunikowania swoich potrzeb, pragnień, wartości i przekonań. Często jest ona mylona z zarozumiałością lub egoizmem, dlatego wielu ludzi w imię przypodobania się, czy po prostu unikania problemów, rezygnuje z asertywności, kosztem poczucia własnej wartości. Jest to smutne, gdyż asertywność to także wiara w słuszność tego co się robi, a to jest podstawą wszelkiego rozwoju i postępu. Bardzo istotną kwestią jest tutaj także fakt dostrzeżenia własnych granic i ustalenie zdrowych granic innym, tak abyśmy czuli się bezpiecznie i komfortowo w relacji ze sobą jak również z innymi.

Umiejętność stawiania granic kształtuje się w trakcie naszego życia. Formowanie się granic jest procesem, którego najistotniejsze etapy przypadają na bardzo wczesny okres życia i z każdym rokiem wzmacnia się na każdym etapie naszego życia. Na podstawie obserwacji niemowląt i dzieci w ich najwcześniejszych kontaktach z rodzicami wyodrębniono poszczególne fazy tego rozwoju.

Stawianie granic a etapy rozwoju

Pierwszy cel rozwojowy okresu niemowlęcego to zadzierzgnięcie więzi z rodzicami. Dziecko powinno zrozumieć, że jest kochane i bezpieczne. W tym celu rodzice muszą stworzyć mu stabilne, pełne ciepła i miłości środowisko emocjonalne. Na tym etapie zadania matki polega na zachęcaniu dziecka do wchodzenia poprzez więź z nią w relacje ze światem. Kolejną fazą jest faza oddzielenia i budowania duszy. Dzieci umacniają się w poczuciu bezpieczeństwa i przynależności, dają wyraz następnej ze swoich potrzeb, potrzebie autonomii i niezależności. Proces ten nazywamy oddzieleniem i indywidualizacją. Kolejna faza wylęgania ”Mama i JA to nie to samo”. Jest to czas odkrywania, dotykania, smakowania i odczuwania nowych rzeczy. Dziecko nadal jest zależne od matki, ale wychodzi już ze swego „zanurzenia w bliskości”. Jego poczucie bezpieczeństwa jest już na tyle mocne, że dziecko czuje się na siłach podejmować ryzyko. Następną fazą będzie faza ćwiczeń ” wszystko potrafię”, jest to bezsprzecznie faza śmiałości i przejętej inicjatywy, rodziców rola polega na wytyczeniu dziecku sensownych granic, nie gasząc przy tym jego entuzjazmu. Kolejno następuje faza powrotu „Wszystkiego nie potrafię”, jest to faza powrotu do więzi z matką, ale już na innych zasadach. Dziecko wnosi do tej relacji odrębną osobowość, potrafi także nawiązać kontakt ze światem zewnętrznym bez utraty poczucia własnej odrębności. Prawidłowy proces wychowania powinien w dziecku umiejętność dawania, postawę ofiarności. Aby jednak mogło ono zrozumieć i docenić wartość takiej postawy, najpierw musi samo otrzymać tyle miłości, by móc przekazać ją dalej. Słowo „NIE” to pierwsza werbalna granica, którą poznają dzieci, używają go już w fazie wylęgania, ale pełne uświadomienie znaczenia tego słowa następuje na etapie powrotu. Jest to bardzo ważne słowo, którego nie używanie odbija się negatywnie w dorosłym życiu.

Wszelakie zaciemnienie kwestii odpowiedzialności i przysługującego człowiekowi prawa do własnego życia jest zarazem problemem wytyczania granic. Tak jak właściciel domu ustala fizyczne granice swej posiadłości, tak i my musimy określić obowiązujące w naszym życiu granice fizyczne, emocjonalne, i duchowe, oddzielające odpowiedzialność własną od cudzej. W świecie fizycznym granice są widoczne. Płoty, tablice ostrzegawcze, mury, wszystko to służy wyznaczeniu granic fizycznych. Granice w świecie fizycznym w widzialny sposób określają własność, która jednocześnie opiera się na konkretnych dokumentach prawnych. Natomiast granice w świecie duchowym są równie rzeczywiste, choć trudniej nam je dostrzec.

Bardzo istotne jest to, że musimy sobie uświadomić, że nasze granice nas określają. Pokazują nam, gdzie kończę się JA, a zaczyna ktoś inny. Budują poczucie wartości i odpowiedzialności w odniesieniu do samego siebie. Świadomość tego, co jest mną, a więc co posiadam jako siebie i za co jestem odpowiedzialny, to podstawa wolności. Podstawowym słowem – granicą jest słowo nie. Przez to słowo człowiek daje drugiemu poznać, że istnieje niezależnie od niego i że jest panem samego siebie. Życie to proces stawania się sobą w miarę w jaki sposób doceniamy nasze wartości, nasze zasoby, przeszłość i nasze złe nawyki w żaden sposób nas nie definiują. Zawsze mamy szanse na podjęcie pracy z pozytywną zmianą, z pracą z ustalaniem granic, do tego wystarczy nasza chęć i motywacja do polepszenia naszego życia. Każdy człowiek potrzebuje czuć kontrolę i wpływ na swoje życie i czuć się dobrze, jest to podstawa naszego dobrego samopoczucia. Do tego właśnie potrzebujemy zmiany aby ustalić nasze granice i ich bronić, tylko wtedy nie będziemy podatni na manipulację innych osób.

Musimy nauczyć się wzmacniać siebie, budować asertywność, aby stawiać granice i wyrażać siebie. Stawienie granic wiąże się głównie ze wzmocnieniem siebie, musimy sobie powtarzać, że robimy swoje niezależnie od zdania otoczenia. Musimy nauczyć się ripostować, ignorować, także mentalnie złe opinie na nasz temat, trzeba nauczyć swój umysł radzenia sobie z destrukcyjnymi myślami. Czasami trzeba nazwać rzeczywistość, nazwać wprost to co czujemy i co konkretne osoby nam robią. W chwili, kiedy się wzmacniamy przestajemy być ofiarą w swojej głowie, łatwiej nam ustalać granice i być bardziej asertywnym. Ważne jest aby poszukać wsparcia, nawet na odległość, poszukanie osób, które pracują nad wzmocnieniem siebie jest bardzo ważne to dodaje siły. Stawianie granic zaczyna się od wyrażani tego co jest dla nas ważne, relacja, spokój. Do tego zadania potrzebujemy wewnętrznej odwagi i pewności, kiedy jesteśmy wewnętrznie wzmocnieni.

Czasami asertywność to mówienie TAK, ale z naszymi granicami.

Pracując w zespole z pewnością spotkałeś wiele razy sytuację, w której ktoś poprosił Cię o przysługę a Ty w danej chwili byłeś zajęty. Co wtedy? Jeżeli od razu godziłeś się pomóc innym, przerywając swoje czynności to traciłeś swoją efektywność i często inni „wchodzili Ci na głowę”. Co chwilę, ktoś miał do Ciebie jakąś ważną sprawę. Jeżeli postępowałeś tak przez dłuższy czas i pomagałeś wszystkim wokół, to z pewnością odbiło się to na Twoim zdrowiu i na relacjach koleżeńskich. Na długą metę taka sytuacja zawsze doprowadza do konfliktów. Jeżeli często postępujesz wbrew sobie na rzecz innych osób to z czasem odwróci się to przeciwko Tobie, ponieważ „zdradzasz swoje potrzeby, godność i ważność”. Jeżeli z kolei nie zgodzisz się udzielić pomocy i wszystkie prośby odrzucisz, to z pewnością popadniesz w niełaski zespołu i staniesz się osobą zaetykietowaną przez zespół jako egoista, a tego z pewnością byś nie chciał.

Cóż wobec tego zrobić, jak zareagować?  Zachowaj złoty środek. Przecież możesz powiedzieć: „TAK” pomogę, „TAK” zrobię, tylko podaj warunki Twoje zgody. Warunki tej zgody to nic innego jak szacunek do siebie i szacunek do innych, czyli asertywność. Być może komunikat będzie brzmieć:

Asiu, dziękuję bardzo za zaufanie i prośbę skierowaną w moją stronę. Teraz zajmuję się przygotowaniem raportu na zlecenie Pani dyrektor, myślę, że najszybciej mogę przygotować Ci to zestawienia na godzinę 14:00. Czy tak jest ok?

Okazuje się, że możemy pomóc innym, ale na naszych warunkach. Jeżeli będziesz potrafił ustalić warunki, to z pewnością Twoja asertywność będzie brzmieć „TAK” tylko w zakresie ustalonych przez Ciebie granic.

Jak rozwijać asertywność?

Żeby móc ripostować musimy mieć gotowość opartą na sile spokoju, opanowaniu. Asertywność to stawianie granic, gdy znamy swoje granice to pozwalamy sobie je postawić, musimy poznać swoje granice. Musimy poznać siebie, swoje wartości, najlepiej zacząć od wypisania sobie kilku, musimy także pozwolić sobie na pozwolenie postawienia granic, umiemy to zrobić tylko wtedy, gdy nie żyjemy przeszłością i nie boimy się konsekwencji, w ty celu musimy wykonać dużą pracę nad sobą.

Wyrażanie siebie to uznanie, że znamy siebie i pozwalamy o siebie zadbać. W tej kwestii zwłaszcza kobiety mają tak, że nie dbają o siebie, a za bardzo dbają o innych. Porzucając lęki z przeszłości możemy poznać siebie i nie bać się konsekwencji, nauczyć się mentalnie pozwolić sobie zadbać o siebie. Należy odkrywać sposób na rozumienie siebie, na docenienie i akceptację siebie. Życie, w którym ustalamy zdrowe granice będzie dla nas prawdziwym darem, dlatego warto podjąć pracę nad sobą, aby zbudować siebie na nowo.

Warto pozwolić sobie na momenty wyciszenia, na momenty złapania oddechu, aby dokonać w sobie pozytywną zmianę. Osoby posiadające wyżej rozwiniętą inteligencję emocjonalną łatwiej radzą sobie z emocjami i dzięki temu łatwiej przechodzą proces zmiany. Potrafią dawać sobie dar zrozumienia, akceptacji i poczucia wartości. Kiedy odkryjemy nasze wartości, które są naszymi wewnętrznymi granicami, nasze życie nabierze oczekiwanej przez nas zmiany.

Ustalenie granic sprawi, że nasze życie nabierze sensu, będzie nam łatwiej, powróci nam energia do życia. Poczujemy siłę, pozbędziemy się zakorzenionych w nas blokad, zaakceptowanie przeszłości i uwolnienie emocji związanych z przeszłością pozwoli nam, pracować nad wewnętrzną zmianą. Oto kilka złotych zasad na praktyczne wzmocnienie asertywności: nasze działanie opieramy na szacunku do siebie i do innych, trzymamy się faktów, aby nikt nie był w stanie podważyć naszego zdania, prosimy tylko precyzyjnie w bezpośredni sposób, asertywnie pytamy, jeśli mamy wątpliwości, używamy komunikatu JA.

Praca nad rozwijaniem asertywności

Podsumowując, aby pracować nad rozwijaniem asertywności, należy zwrócić uwagę na kilka kluczowych elementów:

  • Zrozumienie swoich praw i potrzeb. Ważne jest, aby zrozumieć, jakie są nasze prawa i potrzeby, abyśmy mogli je wyrażać w sposób jasny i spójny. Można to osiągnąć poprzez samorefleksję i określenie swoich celów życiowych, wartości i priorytetów.
  • Rozwijanie samoakceptacji. Aby być asertywnym, trzeba zaakceptować siebie takim, jaki się jest. Ważne jest, aby pracować nad swoim poczuciem wartości i samooceną, aby móc wyrażać swoje zdanie w sposób spokojny i pewny siebie.
  • Ćwiczenie komunikacji. Asertywność wymaga umiejętności skutecznej komunikacji. Warto ćwiczyć wyrażanie swoich myśli i uczuć w sposób jasny i zrozumiały, a także słuchać innych z uwagą i szacunkiem.
  • Nauka odmawiania. Asertywność polega również na umiejętności odmawiania, gdy to konieczne. Warto nauczyć się wyrażać swoje niezgody i granice w sposób pozytywny i konstruktywny, unikając agresji lub uległości.
  • Ćwiczenie rozwiązywania konfliktów. Asertywność pozwala na skuteczne rozwiązywanie konfliktów. Warto ćwiczyć umiejętność rozpoznawania i rozwiązywania konfliktów w sposób pozytywny i konstruktywny.

Fundamentalne zasady asertywności ujęte w prawach człowieka.

  • Masz prawo do wyrażania siebie, swoich uczuć, opinii – tak długo, dopóki nie ranisz innych.
  • Masz prawo do wyrażania siebie – nawet jeśli rani to kogoś innego, ale tylko wtedy, gdy Twoje intencje nie są wrogie.
  • Masz prawo do przedstawiania innym swoich życzeń – dopóki uznajesz, że inni mają prawo odmówić.
  • Masz prawo do korzystania ze swoich praw.

Asertywność to prawo do:

  • Wyrażania własnych myśli, opinii, nawet jeśli różnią się one od poglądów innych ludzi.
  • Wyrażania własnych uczuć i brania za nie odpowiedzialności.
  • Mówienia „TAK” / „NIE” / „NIE WIEM” bez poczucia winy.
  • Mówienia „nie wiem”, „nie rozumiem” bez konieczności usprawiedliwiania się.
  • Zmiany zdania bez konieczności usprawiedliwiania się.
  • Popełniania błędów i do ponoszenia za nie odpowiedzialności.
  • Proszenia o to czego się chce.
  • Wysłuchania i poważnego potraktowania.

Praca nad rozwojem asertywności wymaga czasu i zaangażowania, ale może przynieść wiele korzyści w życiu osobistym i zawodowym, w tym lepsze relacje z innymi, większe poczucie kontroli nad swoim życiem i większą pewność siebie. Życzymy powodzenia w komunikacji skoncentrowanej na rozwiązaniach i komunikacji pełnej szacunku do siebie i do drugiego człowieka.

Współautorem artykułu jest Justyna Sobolewska.